Wiadomości niepewne, fałszywe. Pogłoski, plotki, plotkowanie, plotkujący (na materiale gwarowym)
DOI:
https://doi.org/10.26485/RKJ/2025/73/40Słowa kluczowe:
wieść niesprawdzona, pogłoska, plotka, plotkarstwo, gwary polskie, leksyka, frazematykaAbstrakt
Celem artykułu jest przedstawienie konceptualizacji i werbalizacji wieści niesprawdzonej, pogłoski, plotki oraz plotkarstwa na materiale leksyki i frazematyki polskich gwar. Szczegółowszemu oglądowi poddano przekazywanie i rozpowszechnianie niepewnych wiadomości, rozsiewanie pogłosek, aspektowość plotki, zajmowanie się plotkami. Scharakteryzowano plotkujących, zaprezentowano waluowanie plotkowania i plotkujących. Dokonane rozważania semantyczne z odniesieniem do aspektów pragmalingwistycznych i słowotwórstwa, dotyczące działalności mownej, ukazują swoisty fragment w obszarze komunikowania się mieszkańców wsi.
Bibliografia
Antas Jolanta, 2008, O kłamstwie i kłamaniu, Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych „Universitas”, Kraków.
Błachowicz Ewa, 2010, Plotka w świetle teorii aktów mowy i zasad etyki komunikacji międzyludzkiej, Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, Rzeszów.
Brzeziński Władysław, 2010, Gwara wsi Podróżna w Złotowskiem, b.w., Wrocław.
Burska-Ratajczyk Beata, 2002, Zmiany słowotwórcze i leksykalne w gwarze jako językowy znak socjokulturowych procesów, w: S. Gala, red., Dialektologia jako dziedzina językoznawstwa i przedmiot dydaktyki, Łódzkie Towarzystwo Naukowe, Łódź, s. 65–73.
Gala Sławomir, Gala-Milczarek Beata, 2014, Rzeczownikowe derywaty sufiksalne w gwarach północnopolskich i małopolsko-mazowiecko-wielkopolskiego pogranicza, Łódzkie Towarzystwo Naukowe, Łódź.
Grabias Stanisław, 1997, Język w zachowaniach społecznych, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin.
Greń Zbigniew, 1994, Semantyka i składnia czasowników oznaczających akty mowy w języku polskim i czeskim, Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy, Warszawa.
Greń Zbigniew, 2004, Tradycja i współczesność w językowym i kulturowym obrazie świata na Śląsku Cieszyńskim, Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy, Warszawa.
Grochola-Szczepanek Helena, 2006, Wpływ przemian społecznych i kulturowych na mowę mieszkańców wsi (na przykładzie wsi Rzepiska), w: J. Sierociuk, red., Gwary dziś. 3. Wewnętrzne zróżnicowanie języka wsi, Wydawnictwo Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, Poznań, s. 167–174.
Kleszczowa Krystyna, 1989, Verba dicendi w historii języka polskiego. Zmiany znaczeń, Uniwersytet Śląski, Katowice.
Kowalska Anna, 2001, Studia nad dialektem mazowieckim, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Pedagogicznej TWP, Warszawa.
Kozarzewska Emilia, 1990, Czasowniki mówienia we współczesnym języku polskim. Studium semantyczno-składniowe, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa.
Krawczyk-Tyrpa Anna, 1987, Frazeologia somatyczna w gwarach polskich. Związki frazeologiczne o znaczeniach motywowanych cechami części ciała, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, Wrocław.
Krzyżyk Danuta, 2008, Synonimia pojęć prawdziwościowych – teoria i nauczanie, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice.
Kucharzyk Renata, 2010, Słownictwo odantroponimiczne w gwarach polskich, Wydawnictwo Lexis, Kraków.
Kucharzyk Renata, 2014, Obraz kontaktów językowych w gwarze podhalańskiej (na podstawie czasowników mówienia), w: E. Rudnicka-Fira, M. Błasiak-Tytuła, red., Język w środowisku wiejskim. Gwara – społeczeństwo – kultura, t. II, Collegium Columbinum, Kraków, s. 283–295.
Kurek Halina, 2006, Zróżnicowanie polszczyzny wiejskiej a czynniki pozajęzykowe, w: J. Sierociuk, red., Gwary dziś. 3. Wewnętrzne zróżnicowanie języka wsi, Wydawnictwo Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, Poznań, s. 53–57.
Marciniak-Firadza Renata, 2013a, Nazwy osobowych wykonawców czynności w gwarach małopolsko-mazowieckiego pogranicza językowego, cz. 1: Studium słowotwórczo-leksykalne, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź.
Marciniak-Firadza Renata, 2013b, Nazwy osobowych wykonawców czynności w gwarach małopolsko-mazowieckiego pogranicza językowego, cz. 2: Słownik, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź.
Marciniak‑Firadza Renata, 2019, Plociuch, plota, plotek, czyli o słowotwórczym zróżnicowaniu nazw osoby rozsiewającej plotki w gwarach małopolsko-mazowieckiego pogranicza językowego, w: E. Rogowska-Cybulska, A. Lica, E. Badyda, red., Słowotwórstwo apelatywne i onomastyczne. Materiały ósmej konferencji językoznawczej poświęconej pamięci profesora Bogusława Krei, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk, s. 72–82.
Marcjanik Małgorzata, 1987, Polskie czasowniki adresatywne (pragmatyka, semantyka, składnia), Wyższa Szkoła Pedagogiczna im. Jana Kochanowskiego, Kielce.
Pająkowska Maria, 1990, Słowotwórstwo rzeczowników w gwarze kociewskiej, Wydawnictwo Uczelniane WSP w Bydgoszczy, Bydgoszcz.
Pelcowa Halina, 2006, Pokoleniowość i sytuacyjność – dwa istotne czynniki różnicowania się języka mieszkańców współczesnej wsi, w: J. Sierociuk, red., Gwary dziś. 3. Wewnętrzne zróżnicowanie języka wsi, Wydawnictwo Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, Poznań, s. 139–153.
Piechnik-Dębiec Anna, 2010, Plotka w języku i kulturze wsi (na małopolskim materiale gwarowym), w: M. Baran-Laszkiewicz, S. Niebrzegowska-Bartmińska, S. Wasiuta, red., Plotka i kłamstwo w języku i w kulturze, Wydawnictwo Polihymnia, Lublin, s. 91–97.
Rak Maciej, 2016, Wartościowanie w animalistycznej frazematyce gwar polskiego Podtatrza, w: M. Rak, K. Sikora, red., Słowiańska frazeologia gwarowa, Wydawnictwo Księgarnia Akademicka, Kraków, s. 89–108.
Searle John R., 1987, Czynności mowy. Rozważania z filozofii języka, Instytut Wydawniczy Pax, Warszawa.
Sędziak Henryka, 1992, Semantyka i składnia czasowników mówienia w gwarze łomżyńskiej, Wyższa Szkoła Pedagogiczna w Olsztynie Oddział Zamiejscowy w Łomży. Łomżyńskie Towarzystwo Naukowe im. Wagów, Łomża.
Sędziak Henryka, 1993, Czasowniki mówienia w gwarze łomżyńskiej, w: B. Bartnicka, B. Falińska, A. Kowalska, H. Sędziak, red., Polszczyzna Mazowsza i Podlasia. Kultura języka a regionalizmy, Łomżyńskie Towarzystwo Naukowe im. Wagów, Łomża – Warszawa, s. 81–97.
Sierociuk Jerzy, 2006, Specyfika wariantywności słowotwórczej w gwarach, w: J. Sierociuk, red., Gwary dziś. 3. Wewnętrzne zróżnicowanie języka wsi, Wydawnictwo Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, Poznań, s. 209–214.
Sierociuk Jerzy, 2007, Swoistość słowotwórstwa gwarowego, „LingVaria”, R. II, nr 1(3), s. 115–125, https://lingvaria.polonistyka.uj.edu.pl/documents/5768825/953ee73b-4dd7-4f25-bbd4-0600c20fae32 (dostęp: 4.09.2024).
Sikora Kazimierz, 2020, Życzenie w gwarze i kulturze wsi, Wydawnictwo Księgarnia Akademicka, Kraków.
Stępień Marzena, 2010, Mówienie i prawda. O czasownikowych wykładnikach wiedzy niezweryfikowanej przez mówiącego, Wydział Polonistyki UW, BEL Studio, Warszawa.
Thiele-Dohrmann Klaus, 1980, Psychologia plotki, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa.
Wyderka Bogusław, 2006, O synonimii w gwarach i problemach jej opisu, w: Gwary dziś. 3. Wewnętrzne zróżnicowanie języka wsi, Wydawnictwo Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, Poznań, s. 127–134.
Wysoczański Włodzimierz, 2023, Kody językowo-kulturowe w polskiej frazematyce gwarowej, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław.
Wysoczański Włodzimierz, 2025, Powiadamianie, zawiadamianie, oznajmianie… Przepływ wiadomości w utrwaleniu gwarowym, w: A. Kwaśnicka-Janowicz, M. Mycawka, R. Przybylska, M. Rak, K. Stachowski, red., Gwara i kultura w słowie zapisane. Księga jubileuszowa dedykowana Profesorowi Józefowi Kąsiowi, Wydawnictwo Księgarnia Akademicka, Kraków, s. 639–655, https://doi.org/10.12797/9788383681948.37
