Historia polskiego Spiszu utrwalona w słowniku gwarowym (z prac nad "Ilustrowanym słownikiem gwary i kultury spiskiej")
DOI:
https://doi.org/10.26485/RKJ/2025/73/11Słowa kluczowe:
Spisz, gwara spiska, zapożyczenia w gwarze spiskiej, Ilustrowany słownik gwary i kultury spiskiejAbstrakt
W artykule został umieszczony przegląd zapożyczeń leksykalnych w gwarze spiskiej. Zapożyczenia te są pochodzenia węgierskiego, rumuńskiego, południowosłowiańskiego, ukraińskiego, słowackiego, niemieckiego i greckiego. Wiele pożyczek (często określanych zbiorczo jako karpatyzmy, dotyczy to zwłaszcza rumunizmów i południowych slawizmów) przybyło na Podhale wraz z migracjami wołoskimi, podobnie jak ukrainizmy. Słowacyzmy i hungaryzmy przenikały krótszą drogą – z południa na północ. Natomiast germanizmy świadczą o wielowiekowym wpływie języka niemieckiego na polszczyznę i o tym, że Spisz należał do Austro-Węgier. Podstawą materialną naszych badań jest Ilustrowany słownik gwary i kultury spiskiej.
Bibliografia
Balogh Lajos, Bańczerowski Janusz, Posgay Ildikó, 2000, Węgierskie elementy leksykalne w języku regionu karpackiego (w świetle danych „Karpackiego atlasu dialektologicznego)”, „Prace Filologiczne”, t. XLV, s. 27–34.
Crânjală Dumitru, 1938, Rumunské vlivy v Karpatech, Nákl. Sboru pro výzkum Slovenska a Podkarpatské Rusi; v komisi Orbis, Praha.
Ficowski Jerzy, 1953, Cyganie polscy, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa.
Gołąb Zbigniew, 1952, Wyrazy pochodzenia południowosłowiańskiego w polskich gwarach góralskich, „Język Polski”, R. XXXII, s. 202–208.
Herniczek-Morozowa Wanda, 1976, Terminologia polskiego pasterstwa górskiego, cz. 2–3, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław.
Kąś Józef, Rak Maciej, 2024, Ilustrowany słownik gwary i kultury spiskiej, t. I: A–J, Wydawnictwo Księgarnia Akademicka, Kraków.
Kniezsa István, 1934, Pochodzenie hungaryzmów karpackiej terminologii pasterskiej, w: Księga referatów. II Międzynarodowy Zjazd Slawistów, Sekcja I. Językoznawstwo, Drukarnia Bankowa, Warszawa, s. 49–53.
Kostecka-Sadowa Anna, 2015, Rzeczownikowe zapożyczenia wschodniosłowiańskie w gwarach polskich, Polska Akademia Nauk, Instytut Języka Polskiego, Kraków.
Kostecka-Sadowa Anna, 2019, Zapożyczenia niemieckie w gwarze spiskiej (na podstawie materiału zgromadzonego w Korpusie spiskim), „Gwary Dziś”, t. 11, s. 123–134, https://doi.org/10.14746/gd.2019.11.10
Krandżalov Dumitru, 1963, Znaczenie i charakter wpływów rumuńskich w Karpatach Zachodnich ze szczególnym uwzględnieniem Wołoszczyzny Morawskiej, w: W. Antoniewicz, red., Pasterstwo Tatr Polskich i Podhala, t. V: Wędrówki pasterskie i nazewnictwo ludowe Tatr Polskich i Podhala, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław – Warszawa – Kraków, s. 165–232.
Krandżalov Dumitru, 1965, O rumunských vlivech na Podhalí, „Onomastika”, vol. X, s. 251–271.
Kucała Marian, 2005, Europejskość góralskiego słownictwa, w: M. Madejowa, A. Mlekodaj, K. Sikora, red., Góry i góralszczyzna w dziejach i kulturze pogranicza polsko-słowackiego (Podhale, Spisz, Orawa, Gorce, Pieniny). Literatura i język, Podhalańska Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa, Towarzystwo Przyjaciół Polonistyki Krakowskiej, Nowy Targ, s. 184–189.
Łukasik Stanisław, 1935, Obustronne stosunki językowe rumuńsko-polskie w słownictwie, toponomastyce i onomastyce, „Sprawozdania z Czynności i Posiedzeń Polskiej Akademii Umiejętności w Krakowie”, t. XL, s. 264–272.
Németh Michał, 2008, Zapożyczenia węgierskie w gwarze orawskiej i drogi ich przenikania, Wydawnictwo Księgarnia Akademicka, Kraków.
Popowska-Taborska Hanna, 1986, Losy niektórych karpatyzmów w gwarach polskich, „Slavia Occidentalis”, t. 43, s. 193–199.
Rak Maciej, 2020, Zapożyczenia leksykalne w gwarze podhalańskiej i drogi ich przenikania, w: M. Jankowiak, M. Vašíček, red., Slovanské dialekty v jazykovém kontaktu. Nářeční lexikum v pomezních oblastech v minulosti a současnosti, Slovanský ústav AV ČR, v. v. i., Praha, s. 193–202.
Siatkowski Janusz, 1997, Językowe wpływy niemieckie w Karpatach, w: B. Falińska, red., Witold Doroszewski. Mistrz i Nauczyciel, Łomżyńskie Towarzystwo Naukowe im. Wagów, Instytut Filologii Polskiej Uniwersytetu w Białymstoku, Łomża, s. 75–99.
Sobierajski Zenon, 1963, Z morfologicznych wpływów słowackich na polskie gwary spiskie, „Z Polskich Studiów Slawistycznych. Językoznawstwo”, s. 319–330.
Sobierajski Zenon, 1983, Geolingwistyczna analiza związków międzysłowiańskich na Spiszu, „Z Polskich Studiów Slawistycznych. Językoznawstwo”, s. 383–403.
Stachowski Marek, 2005, Karpatyzm leksykalny, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prace Językoznawcze”, z. 122, s. 179–188.
Vrabie Emil, 1973, Un parler polonais de Roumanie par rapport au „Petit Atlas des parlers polonais”, Centrul de Multiplicare al Univ., Bucureşti.
Vrabie Emil, 1976, Note lexicale privind elementele de origine romaneasă in limba polonă, „Studii şi cercetari lingvistice”, nr 2, s. 171–179, nr 3, s. 279–291.
Zaręba Alfred, 1951, Węgierskie zapożyczenia w polszczyźnie, „Język Polski”, R. XXXI, z. 3, s. 113–125.
Zaręba Alfred, 1978, Kontakty leksykalne na pograniczu językowym polsko-czeskosłowackim, „Z Polskich Studiów Slawistycznych. Językoznawstwo”, s. 333–341.
Zawiliński Roman, 1899, O wpływie języka słowackiego na polskie gwary góralskie, „Sprawozdania z Czynności i Posiedzeń Akademii Umiejętności w Krakowie”, t. IV, s. 3–4.
Ястремська Тетяна, 2008, Традиційне гуцульське пастухування, НАН України, Інститут українознавства ім. І. Крипʹякевича, Львів. / Âstremsʹka Tetyana, 2008, Tradicìjne guculʹsʹke pastuhuvannâ, NAN Ukraïni, Ìnstitut ukraïnoznavstva ìm. Ì. Krip`âkeviča, Lʹvìv.
