On Enjambment
DOI:
https://doi.org/10.26485/ZRL/2023/66.1/13Keywords:
enjambment; literary history; etymology; literary theory; typologyAbstract
The author explores the limitations of art based on the potential sources of inspiration for Michel Houellebecq’s The map and the territory. The dialectic of art is questioned upon its links to capitalism, the sustainability of art and the artist when it comes to the confidence of realization of one’s ideas. The map-territory relation creates space for expressing the dynamics between the idea itself, its representation and what it entails when it comes to existing or perceived notions of delineation between the natural order (substance, materialization) and modernity (abstraction, impression). Houellebecq’s character gives precedence to the idea, and as in non-art, its serving as a conduit for natural expression, at the same time sets a limit to human expression, culminating in nature overcoming culture. Suggesting that both nature and (idea) art deriving from it can be brutal in their own ways. The inquiry consists of trying to unearth the identity of an artist and doing so by using biofictional practices to draw a connection with, but not limited to, a conceptual creator, Douglas Huebler. Intersection of the conceptual modes of reality with the reality itself in art is inevitable. With art, the onus is in respecting the two worlds with their separate qualities, bonding the differences without negating nor assimilating them; stretching the limits of creation both in the artist and what constitutes art as a whole. Hence, the border, as John Ruskin would say, lies within the mystery of life and art.
References
Agamben Giorgio (1999), The End of the Poem: Studies in Poetics, przeł. D. Heller-Roazen, Stanford University Press, Stanford.
Agamben Giorgio (2018), Idea prozy, przeł. i posł. opatrzyła E. Górniak-Morgan, komentarz A. Serafin, Fundacja Augusta hrabiego Cieszkowskiego, Warszawa.
Arct Michał (1899), Słowniczek wyrazów obcych, nakładem autora, Warszawa.
Arct Michał (1920), Słownik staropolski, Wydawnictwo M. Arcta, Warszawa.
Baka Jozef (1828), Uwagi o śmierci niechybnej, Drukarnia przy ulicy Mazowieckiej Nr. 1349, Warszawa.
Banville Theodore de (1903), Petit traité de poésie française, Charpentier, Paris.
Biedrzycki Miłosz (1994), Hołd (dwa sonety) [w:] M. Biedrzycki, O O („Dwa groszki”), Agencja Wydawnicza Zebra, Krakow, www.miloszbiedrzycki.pl/groszki.html) [dostęp: 14.05.2023].
Blankenborg Roland (2014/2019), Rhythm without Beat. Prosodically Motivated Grammarisation in Homer, www.nrs.harvard.edu/urn-3:hul.ebook:CHS_BlankenborgR.Rhythm_without_Beat.2014 [dostęp: 13.05.2023].
Brewiński Kamil (2012), Jeb [w:] K. Brewiński, Clubbing, Rozdzielczość Chleba, Internet/
Kraków.
Brogan Terry Vance (1993), Verse and Prose [w:] The New Princeton Encyclopaedia of Poetry and Poetics, red. A. Preminger, T.V.F. Brogan, współpr. F.J. Warnke, O.B. Hardison Jr., E. Miner, Princeton University Press, New Jersey.
Brogan Terry Vance, Scott Clive, Monte Steve (2016), Enjambment [w:] The Princeton Handbook of Poetic Terms, 3rd edition, ed. by R. Greene & S. Cushman, Princeton University Press, New Jersey.
Bukowiec Paweł (2015), Metronom. O jednostkowości poezji „nazbyt” rytmicznej, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków.
Bukowiecka Magdalena (2017), Między tekstem a nagraniem. Formy niesystemowej dźwiękowości w poezji Mirona Białoszewskiego, „Teksty Drugie” nr 4.
Cavanagh Patrick (2005), The Artist as Neuroscientist, „Nature” nr 434.
[Chwalczewski Stanisław] (1811), Kronika polska Stanisława Chwalczewskiego starosty kobryńskiego [etc.], Drukarnia A. Gałęzowskiego, Warszawa.
Culler Jonathan (2017), Theory of Lyric, Cambridge University Press, Cambridge.
Danaher David S. (2008), Poetyka kognitywna a literackość: analogia metaforyczna w Annie Kareninie, przeł. M. Majewska, „Przestrzenie Teorii” nr 6.
Derrida Jacques (2005), Sovereignties in Question: The Poetics of Paul Celan, red. T. Dutoit, O. Pasanen, Fordham University Press, Nowy Jork.
Dłuska Maria (1956), O wersyfikacji Mickiewicza: część druga, „Pamiętnik Literacki” r. 47, nr 3.
Dłuska Maria (1967), Wiersz [w:] Problemy teorii literatury, seria 1: prace z lat 1947–1964, wyb. H. Markiewicz, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław.
Dłuska Maria (2001), Próba teorii wiersza polskiego [w:] M. Dłuska, Prace wybrane, red. S. Balbus, t. 1, TAiWPN Universitas, Krakow.
Dolin Sharon (1993), Enjambment and the Erotics of the Gaze in Williams’s Poetry, „American Imago” t. 50, nr 1 [wiosna].
Donne John (2009), The Computation [w:] J. Donne, The Songs and Sonnets of John Donne, wyd. 2, red. T. Redpath, Cambridge, MA–Londyn.
Dziadek Adam (2013), Fenomen sonetu [w:] Różne głosy. Prace ofiarowane Stanisławowi Balbusowi na jubileusz siedemdziesięciolecia, red. D. Wojda, M. Heydel, A. Hejmej, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków.
Eco Umberto (2008), Pomiędzy autorem i tekstem [w:] U. Eco, R. Rorty, J. Culler, Ch. Brooke-Rose, Interpretacja i nadinterpretacja, red. S. Collini, przeł. T. Bieroń, Znak, Krakow. Engstrom A.G., Scott Clive (1993), Rejet [w:] The New Princeton Encyclopedia of Poetry and Poetics, red. A. Preminger, T.V.F. Brogan, współpr. F.J. Warnke, O.B. Hardison Jr., E. Miner, Princeton University Press, New Jersey.
Evans Vyvyan ( 2009), Leksykon językoznawstwa kognitywnego, przeł. M. Buchta, M. Cierpisz, J. Podhorodecka, A. Gicała, J. Winiarska, TAiWPN Universitas, Kraków.
Fabb Nigel, Halle Morris (2008), Meter in Poetry: A New Theory, Cambridge University Press, Cambridge–Nowy Jork.
Feliński Antoni (1840), O wierszowaniu [w:] A. Feliński, Dzieła, t. II, nakł. Zygmunta Schlettera, Wrocław.
Fiut Aleksander (1993), Po śmierci Boga: o twórczości Tadeusza Różewicza, „Teksty Drugie” nr 30.
Friedrich Rainer (2000), Homeric Enjambement and Orality, „Hermes” nr 128, z. 1.
Golomb Harai (1979), Enjambment in Poetry: Language and Verse in Interaction, The Porter Institute for Poetics and Semiotics, Tel-Aviv.
Guirard Pierre (1961), Zarys wersyfikacji francuskiej, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław.
Gumkowski Marek (1994), Poezja (teorie) [w:] Słownik literatury polskiej XIX wieku, red. J. Bachorz, A. Kowalczykowa, Ossolineum, Wrocław.
Hartman Geoffrey (2004), The Voice of the Shuttle [w:] The Geoffrey Hartman Reader, red. G.H. Hartman, D.T. O’Hara, Fordham University Press, Nowy Jork.
Hass Robert (2018), One [w:] R. Hass, A Little Book on Form: An Exploration Into the Formal Imagination of Poetry, HarperCollins Publishers Inc, Nowy Jork.
Herbert Zbigniew (2008), Wiersze zebrane, oprac. edytorskie R. Krynicki, a5, Kraków.
Ibrahim Robert, Plechač Petr, Řiha Jakub (2014), Úvod do teorie verše, Akropolis, Praha.
Jakobson Roman (1987), Linguistics and Poetics [w:] R. Jakobson, Language in Literature, red. K. Pomorska, S. Rudy, The Hague, Londyn.
Janiak Kamila (2016), królowo [w:] Zebrało się śliny. Nowe głosy z Polski, red. P. Kaczmarski, M. Koronkiewicz, Biuro Literackie, Stronie Śląskie.
Janion Maria (2000), Gorączka romantyczna [w:] M. Janion, Prace wybrane, red. M. Czermińska, t. 1, TAiWPN Universitas, Krakow.
Kleiber Gregory (2003), Semantyka prototypu. Kategorie i znacznie leksykalne, przeł. B. Ligara, TAiWPN Universitas, Krakow.
Kluba Agnieszka (2014), Poemat prozą w Polsce, Fundacja na rzecz Nauki Polskiej, Warszawa-Toruń.
Kniaźnin Franciszek Dionizy (1829), Dzieła F. D. Kniaźnina, wyd. przez F.S. Dmochowskiego, t. VII, Warszawa.
Kochanowski Jan (2019), Pieśni, treny, fraszki, piszmy po książkach, Kraków.
Koops van’t Jagt Ruth, Hoeks John, Dorleijn Gillis, Hendriks Petra (2014), Look before you leap. How enjambment affects the processing of poetry, „Scientific Study of Literature” nr 4.
Kopczyńska Zdzisława (1963), Przerzutnia [w:] Wiersz. Podstawowe kategorie opisu, cz. 1: Rytmika, red. J. Woronczak, Poetyka. Zarys encyklopedyczny, red. M. R. Mayenowa, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław.
Kopczyńska Zdzisława (1994), Wiersz [w:] Słownik literatury polskiej XIX wieku, red. J. Bachorz, A. Kowalczykowa, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław.
Korwin-Piotrowska Dorota (2011), Sztuka wersu [w:] D. Korwin-Piotrowska, Poetyka. Przewodnik po świecie tekstów, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków.
Kotyński Leon (1958), Metryka hymnów brewiarzowych, „Ruch Biblijny i Liturgiczny” nr 4.
Krolikowski Franciszek Jozef (1821), Prozodia polska, czyli o śpiewności i miarach języka polskiego z przykładami w nutach muzycznych, nakł. J.A. Munka, Poznań.
Krynicki Ryszard (2009), Nie wiedziałem [w:] R. Krynicki, Wiersze wybrane, a5, Kraków.
Krzyżanowski Julian (1984), Nauka o literaturze, wyd. III, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Wrocław.
Kubacki Wacław (1949), Pierwiosnki polskiego romantyzmu, Wydawnictwo M. Kot, Kraków.
Kulawik Adam (1994), Poetyka. Wstęp do teorii dzieła literackiego, Antykwa, Kraków.
Kulawik Adam (1995), Teoria wiersza, Antykwa, Kraków.
Kulawik Adam (1999), Wersologia. Studium wiersza, metru i kompozycji prozodyjnej, Antykwa, Kraków.
Kuryś Tadeusz (1957), Cezura [w:] M. Dłuska, T. Kuryś, Sylabotonizm, red. M.R. Mayenowa,
Z. Kopczyńska, seria: Poetyka. Zarys encyklopedyczny, dz. 3 , t. 4, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław.
Kurz Gerhardt (1999), Ende und Übergang: Enjambment [w:] G. Kurz, Macharten: über Rhythmus, Reim, Stil und Vieldeutigkeit, Litblockin-Verlag, Gottingen.
Linde Samuel Bogumił (1811), Słownik języka polskiego, t. II, cz. 2, Drukarnia XX. Piiarow,
Warszawa, www.kpbc.umk.pl/dlibra/publication/8181/edition/13062/content [dostęp: 13.05.2023].
Lomiento Liana (2008), Introduzione [w:] Enjambement. Teoria e tecniche dagli antichi al Novecento, red. G. Cerboni Baiardi, L. Lomiento, F. Perusino, Edizioni ETS, Pisa.
Lundkvist Artur (1980), Poeta na wietrze [w:] W sali zwierciadeł. Antologia poezji szwedzkiej (1928–1978), wybor i oprac. Z. Łanowski, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań.
Magnone Lena (2017), Czy Emily Dickinson pisała wiersze?, „Przegląd Humanistyczny” nr 4.
Majchrowski Zbigniew (2006), „Z tego, czy z tamtego świata”? [w:] Z. Majchrowski, Mickiewicz i wiek dwudziesty, słowo/obraz terytoria, Gdańsk.
Marinelli Luigi (1997), Polski Adon: o poetyce i retoryce przekładu, przeł. i oprac. L. Marinelli, A. Nowicka-Jeżowa, wspołpr. Z. Ożog, Świat Literacki, Izabelin.
Markiewicz Paweł, Przybysz Piotr (2007), Neuroestetyczne aspekty komunikacji wizualnej i wyobraźni [w:] Obrazy w umyśle. Studia nad percepcją i wyobraźnią, red. P. Francuz, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa.
Mastalski Arkadiusz Sylwester (2013), Prototypowość struktury wierszowej jako czynnik kształtujący semantykę tekstu [w:] Potencjał wiersza, red. W. Sadowski, Instytut Badań Literackich PAN, Warszawa.
Mastalski Arkadiusz Sylwester (2016), Sakadometryczna analiza wiersza. Ogólne założenia teoretyczne do badań empirycznych, „Neurolingwistyka Praktyczna” nr 2.
Mastalski Arkadiusz Sylwester (2022), Ruch i znaczenie (w) przerzutni, „Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Poetica” nr 10.
Mickiewicz Adam (1844), Romantyczność [w:] A. Mickiewicz, Pisma, t. III: Konrad Wallenrod, Grażyna, Ballady i romanse, sonety. Wiersze oryginalne, Druk. Bourgogne i Martinet, Paryż.
Mickiewicz Adam (1862), Pan Tadeusz [w:] A. Mickiewicz, Pisma, nowe wydanie zupełne, t. 4, F.A. Brockhaus, Lipsk.
Mickiewicz Adam (1955), Rozbiór przekładu z Kwinta Kalabra „Śmierć Achillesa” [w:] A. Mickiewicz, Dzieła zebrane, t. V: Pisma prozą, t. I, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa.
Miłosz Czesław (1989a), Jadalnia, Słońce [w:] Cz. Miłosz, Poematy, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław.
Miłosz Czesław (1989b), Słońce [w:] Cz. Miłosz, Poematy, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław.
Miłosz Czesław (1994), Ziemia Ulro, Znak, Krakow.
Montemaggi Vittorio (2015), The Bliss and the Abyss of Freedom: Hope, Personhood and Particularity [w:] Vertical Readings in Dante’s „Comedy”, t. 1, red. G. Corbett, H. Webb, Cambridge University Press, Cambridge.
Muczkowski Jozef (1836), O wierszowaniu [w:] J. Muczkowski, Grammatyka języka polskiego, wyd. II, przerobione i pomnożone, Czcionkami Stanisława Gieszkowskiego, Kraków.
Nedil’ko Heorhiy Yakovych (1988), Taras Shevchenko: zhyttya i tvorchist’: knyha dlya vchytelya, Radians’ka shkola, Kijow.
Online Etymology Dictionary (b.r.), www.etymonline.com/word/enjambment [dostęp: 13.05.2023].
Orgelbrand Maurycy (1861), Słownik języka polskiego, obejmujący oprócz zbioru właściwie polskich, znaczną liczbę wyrazów z obcych języków […], cz. 2, P– Ż, nakł. autora, Wilno.
Perz Mirosław (1988), Melodie na Psałterz polski Mikołaja Gomółki: interpretacje i komentarze, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław.
Pietras Wojciech (2021a), Wers na pograniczach wersologii, „Prace Filologiczne. Literaturoznawstwo” nr 11(14).
Pietras Wojciech (2021b), Pogranicze wiersza wolnego i prozy w perspektywie wersologicznej. Próba diagnozy, „Forum Poetyki” nr 25.
Pilch Jerzy (2000), Pod mocnym aniołem, Wydawnictwo Literackie, Kraków.
Piotrowiak Jan (2011), Namysł i emocje. Studia i szkice o doświadczeniu poetyckim Haliny Poświatowskiej,
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice.
Praktyczny słownik współczesnej polszczyzny (2001), red. H. Zgołkowa, t. 33, Wydawnictwo Kurpisz, Poznań.
Pszczołowska Lucylla (1975), Przyczynek do opisu współczesnej wersyfikacji polskiej, „Teksty” nr 1.
Pszczołowska Lucylla (2002), Między wierszem a prozą [w:] L. Pszczołowska, Wiersz – styl – poetyka. Studia wybrane, TAiWPN Universitas, Kraków.
Reczek Stefan (1999), Polszczyzna dawna i dzisiejsza, Wyższa Szkoła Pedagogiczna, Rzeszów.
Richelet Pierre (1680), Dictionnaire françois: contenant les mots et les choses, plusieurs Nouvelles remarques sur la langue françoise, ses expressions propres, figurées et burlesques, la pronunciation des mots les plus difficiles, le genre des noms, le régime des verbes, J.H. Widerhold, Geneve.
Robaey John (2008), Sull Enjambement. Dieci punti per concludere e riaprire [w:] Enjambement.
Teoria e tecniche dagli antichi al Novecento, red. G. Cerboni Baiardi, L. Lomiento, F. Perusino, Edizioni ETS, Pisa.
Roszak Joanna (2019), Przerzutnia [w:] Ilustrowany słownik terminów literackich. Historia, anegdota, etymologia, red. Z. Kadłubek, B. Mytych-Forajter, A. Nawarecki, wyd. II, słowo/ obraz terytoria, Gdańsk.
Sadowski Witold (2004), Wiersz wolny jako tekst graficzny, TAiWPN Universitas, Kraków.
Sadowski Witold (2005), Wersyfikacja reportażu, „Teksty Drugie” nr 5.
Sadowski Witold (2009), Wiersz w sieci [w:] Tekst w sieci, t. 2, red. D. Ulicka, Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, Warszawa.
Sangirardi Giuseppe, De Rosa Francesco (2002), Breve guida alla metrica italiana, Sansoni, Milano.
Sawicki Stefan (1955), Przerzutnia u Mickiewicza, „Roczniki Humanistyczne” nr 5.
Sawicki Stefan (1981), Przerzutnia u Mickiewicza [w:] S. Sawicki, Poetyka – interpretacja – sacrum, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa.
Scaglione Aldo (1998), Essays on the Arts of Discourse: Linguistics, Rhetoric, Poetics, Peter Lang, Nowy Jork.
Scott Clive (1993), Rejet [w:] The New Princeton Encyclopaedia of Poetry and Poetics, red. A. Preminger, T.V.F. Brogan, współpr. F.J. Warnke, O.B. Hardison Jr., E. Miner, Princeton University Press, New Jersey.
Słownik mickiewiczowski (2000), red. M. Piechota, J. Lyszczyna, wyd. I, Książnica, Katowice.
Słownik polszczyzny XVI wieku (2004), t. 32, red. M.R. Mayenowa, F. Pepłowski, Instytut Badań Literackich PAN, Warszawa.
Shavit Uzi (1985), Between Verse and Sentence — Concerning the Enjambement and its impact on Bialik’s Poetry, „Jerusalem Studies in Hebrew Literature”.
Souriau Maurice Anatole (1970), L’évolution du vers français au dix-septieme siecle, Slatkin Reprints, Paryż.
Šafarik Pavel Jozef [Szafarzyk Paweł Jozef ] (1843), Słowiański narodopis, przeł. P. Dahlmann, wyd. Zygmunt Schletter, Wrocław.
Szczęsna Ewa (2007), Poetyka mediów: polisemiotyczność, digitalizacja, reklama, Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa.
Szymborska Wisława (2010), Elegia podróżna [w:] W. Szymborska, Wiersze wybrane, a5, Kraków.
Śliżewska Karolina (2015), Funkcjonowanie i rola przerzutni w „Atlantydzie” oraz „Widokówce z tego świata” pióra Stanisława Barańczaka [w:] Stanisław Barańczak: In memoriam, red. J. Osiński, M. Pranke, A. Szwagrzyk, P. Tański, „ProLog”, Toruń.
Świetlicki Marcin (2007), Głosy [w:] M. Świetlicki, Muzyka środka, a5, Kraków.
Świetlicki Marcin (2011), Chcenie [w:] M. Świetlicki, Wiersze, EMG, Kraków.
Świetlicki Marcin (2013), Wolałbym tak [w:] M. Świetlicki, Jeden, EMG, Kraków.
Tommaseo Niccolo (1854), Nuovo dizionario dei sinonimi della lingua italiana, wyd. Giuseppe Reina, Milano.
Tryksza Anna (2008), Barbarzyńcy, klasycyści? Strategie wierszowe w najnowszej poezji, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin.
Tsur Reuven (1996), Sposoby dźwiękowej realizacji przerzutni — zagadnienia percepcji i manipulacje
eksperymentalne, przeł. B. Śniecikowska [w:] Językoznawstwo kognitywne III: Kognitywizm w świetle innych teorii, red. O. Sokołowska, D. Stanulewicz, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk.
Tsur Reuven (2008), Toward a Theory of Cognitive Poetics, wyd. 2, Sussex Academic Press, Brighton–Portland.
Tsur Reuven (2015), Free Verse, Enjambment, Irony. A Case Study, „Style” nr 4.
Tsur Reuven, Gafni Chen (2018), Enjambment – Irony, Wit, Emotion. A Case Study Suggesting
Wider Principles, „Studia Metrica et Poetica” nr 5(2).
Watkin William (2017), The / turn and the „” pause: Agamben, Derrida and the stratification of Poetry [w:] Textual Layering: Contact, Historicity, Critique, red. M. Marangoni, A. Lampropoulos, Ch. Hadjichristos, Lexington Books, Londyn.
West Martin Litchfield (1982), Greek Metre, Oxford University Press, Oxford,
Williams Carlos William (1992), The Right of Way [w:] W.C. Williams, The Collected Poems of William Carlos Williams, t. 1: 1909–1939, red. A. Walton Litz, Ch. MacGovan, A New Direction Books, Nowy Jork.
Wyderka Bogusław (1998), O rodzajach przerzutni, „Stylistyka” nr 7.
Wyderka Bogusław (2004), O stylu poezji Mikołaja Sępa Szarzyńskiego [w:] Corona scientiarum. Studia z historii literatury i kultury nowożytnej ofiarowane Profesorowi Januszowi Pelcowi, red. J.A. Chrościcki, J. Głażewski, M. Prejs, K. Mrowcewicz, Wydawnictwo Neriton, Warszawa.
Zadura Bohdan (2006), Antygona z Prištiny [w:] B. Zadura, Wiersze zebrane, t. 3, Biuro Literackie, Wrocław.
Zagajewski Adam (2010), Płótno [w:] A. Zagajewski, Wiersze wybrane, a5, Kraków.
Zawodziński Karol Wiktor (1936), Zarys wersyfikacji polskiej, cz. 1: Wiadomości wstępne o wierszu, Dom Książki Polskiej, Wilno.
Życzyński Henryk (1934), Problemy wersyfikacji polskiej, cz. 1:, Rytm poetycki, Towarzystwo Przyjaciół Nauk, Lublin.
Życzyński Henryk (1936), Wersyfikacja polska, „Pamiętnik Literacki” nr 1.
