Czy referendum lokalne potrzebuje zmian? Uwagi na kanwie postępowania legislacyjnego z lat 2021–2023
DOI:
https://doi.org/10.26485/SW/2025/40/6Słowa kluczowe:
referendum lokalne, zmiany w ustawie, opinie zainteresowanych środowiskAbstrakt
Referendum lokalne jest obecne w polskim systemie prawnym od ponad trzydziestu lat, a jego uregulowanie powinno odzwierciedlać poglądy akceptowane w społeczeństwie. W ostatnich latach w dyskursie publicznym pojawiły się głosy przemawiające za koniecznością dokonania zmian w obowiązującej, ustawowej regulacji referendum lokalnego. Ich autorzy dowodzą, że aktualny kształt referendum lokalnego nie spełnia oczekiwań, które pokładali w nim ustrojodawca i przede wszystkim obywatele chcący aktywnie uczestniczyć w podejmowaniu rozstrzygnięć w sprawach lokalnych. W efekcie w parlamencie podjęto prace legislacyjne, by wprowadzić zmiany do ustawy o referendum lokalnym. Celem opracowania jest przedstawienie przebiegu, uwarunkowań i dyskusji, które towarzyszyły postępowaniu legislacyjnemu toczącemu się w stosunku do ustawy o referendum lokalnym w latach 2021–2023, a także późniejszych propozycji w tym zakresie.
Bibliografia
Andrzejuk Michał. 2022. „Regulacje prawne referendum lokalnego w sprawie odwołania organu jednostki samorządu terytorialnego na wniosek mieszkańców. Postulaty zmian legislacyjnych i systemowych w oparciu o praktykę referendów samorządowych w latach 1992–2020”. Przegląd Prawa Publicznego 10: 76– 82.
Bisztyga Andrzej, Feja-Paszkiewicz Anna. 2021. Wybory do organów samorządu terytorialnego na gruncie Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego oraz standardów Europejskiej Karty Samorządu Lokalnego. W Wybrane zagadnienia prawa samorządu terytorialnego Rzeczypospolitej Polskiej i Ukrainy. Red. A. Bisztyga, I. Pankevych. Zielona Góra: Oficyna Wydawnicza Uniwersytetu Zielonogórskiego.
Bójko Martyna. 2021. Referendum wygrywa się przez niską frekwencję. https://siecobywatelska.pl/referendum-wygrywa-sie-przez-niska-frekwencje/ (dostęp 15.02.2025).
Budzisz Rafał, Śwital Paweł. 2024. Referendum lokalne jako forma partycypacji społecznej – realny czy pozorny udział obywateli w sprawowaniu władzy. W Prawo administracyjne jako miejsce spotkań. Księga jubileuszowa dedykowana Profesorowi Jerzemu Supernatowi. Red. B. Kowalczyk, K. Klukińska-Jachowska, Ł. Prus. Wrocław: E-Wydawnictwo. Prawnicza i Ekonomiczna Biblioteka Cyfrowa. Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii Uniwersytetu Wrocławskiego. https://repozytorium.uni.wroc.pl/dlibra/publication/150980 (dostęp 15.02.2025).
Chybalski Piotr. 2022. Ocena skutków prawnych regulacji zawartej w poselskim projekcie ustawy o zmianie ustawy o referendum lokalnym (druk sejmowy nr 1768), Opinie Biura Analiz Sejmowych Kancelarii Sejmu, https://www.sejm.gov.pl/Sejm9.nsf/opinieBAS.xsp?nr=1768 (dostęp 15.02.2025).
Cieśliński Paweł. 2016. „Referendum lokalne w Polsce – ale jakie?”. Civitas et Lex 3(11): 30–34.
Dubiel Szymon. 2020. Burmistrz zniechęca do udziału w referendum! https://siecobywatelska.pl/burmistrz-zniecheca-do-udzialu-w-referendum/ (dostęp 15.02.2025).
Feja-Paszkiewicz Anna. 2024a. Poparcie wniosku mieszkańców o przeprowadzenie referendum lokalnego – wybrane zagadnienia w świetle aktualnych regulacji. W Dylematy wokół konstytucyjnej pozycji samorządów. Red. A. Bisztyga, J. Ciapała, A. Pyrzyńska. Warszawa: C.H. Beck.
Feja-Paszkiewicz Anna. 2024b. „Dopuszczalność wykorzystania mediów elektronicznych przy podaniu do wiadomości mieszkańców informacji o zamierzonym referendum lokalnym w gminie”. Dyskurs Prawniczy i Administracyjny 3: 206–218.
Firek Wojciech. 2023. „Partycypacja obywatelska jako wartość konstytucyjna w demokratycznym państwie prawnym”. Przegląd Konstytucyjny 2: 53–64.
Garlicki Leszek. 2019. Polskie prawo konstytucyjne. Zarys wykładu. Warszawa: Wolters Kluwer.
Górski Rafał. 2020. Wstęp. W Referendum lokalne: czas na reformę. Ekspertyza 2020. Łódź: Instytut Spraw Obywatelskich. https://www.prezydent.pl/storage/filecore_files/2021/8/5/1ddabf09a249793d2dba9aaca06c1c44/ekspertyza_referendum_lokalne.pdf (dostęp 15.02.2025).
Górski Rafał. 2023. Referendum lokalne. Koniec demokracji kontrolowanej? https://instytutsprawobywatelskich.pl/referendum-lokalne-koniec-demokracji-kontrolowanej/ (dostęp 15.02.2025).
Izdebski Hubert. 2023. Nowelizacja ustawy o referendum lokalnym – czy służy wzmocnieniu demokracji lokalnej? Warszawa. https://www.batory.org.pl/wp-content/uploads/2023/03/Nowelizacja-ustawy-o-referendum-lokalnym.pdf (dostęp 15.02.2025).
Jabłoński Mariusz. 2016. Rola i znaczenie instytucji demokracji bezpośredniej we współczesnym państwie. W Instytucje demokracji bezpośredniej w praktyce. Red. O. Hałub, M. Jabłoński, M. Radajewski. Wrocław: E-Wydawnictwo. Prawnicza i Ekonomiczna Biblioteka Cyfrowa. http://repozytorium.uni.wroc.pl/Content/79453/PDF/00_Instytucje_demokracji_bezposredniej_w_praktyce.pdf (dostęp 15.02.2025).
Jankowska Małgorzata. 2023. Referendum lokalne. Zmiany i… po zmianach. Politycy hamują, ludzie głosują. https://instytutsprawobywatelskich.pl/referendum-lokalne-zmiany-i-po-zmianach-politycy-hamuja-ludzie-glosuja/ (dostęp 15.02.2025).
Jeżewski Jan. 2015. „Idea demokracji w przekształceniach ustrojowych samorządu terytorialnego”. Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny 3: 65–68.
Kisielewicz Andrzej. 2007. Komentarz do art. 2. W K.W. Czaplicki, B. Dauter, A. Kisielewicz, F. Rymarz, Ustawa o referendum lokalnym. Komentarz. Warszawa: ABC a Wolters Kluwer business.
Kotulski Mariusz. 2017. „Referendum lokalne”. Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny 3: 109–118.
Olejniczak-Szałowska Ewa. 2002. Prawo do udziału w referendum lokalnym. Rozważania na tle ustawodawstwa polskiego. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
Olejniczak-Szałowska Ewa. 2020. „Przedmiot referendum lokalnego z perspektywy 30 lat doświadczeń”. Samorząd Terytorialny 4: 53–54.
Olejniczak-Szałowska Ewa. 2022. Referendum lokalne. W System Prawa Samorządu Terytorialnego, t. 2: Ustrój samorządu terytorialnego. Red. I. Lipowicz, Warszawa: Wolters Kluwer Polska.
Pilch Agnieszka, Szewczyk Maria. 2017. Komentarz do art. 250. W Kodeks karny. Część szczególna, t. 2, cz. 2: Komentarz do art. art. 212–277d. Red. W. Wróbel, A. Zoll, Warszawa. https://sip.lex.pl/#/commentary/587746526/543966 (dostęp 15.02.2025).
Piotrowski Ryszard. 2024. Konstytucyjne dylematy równości. W Równość i nierówności w prawie. Red. D. Bach-Golecka. Warszawa: Wolters Kluwer.
Rakowska-Trela Anna. 2019. Ustawa o referendum lokalnym. Komentarz. Warszawa: Legalis/el. 2019.
Rulka Marcin. 2016. „Próg frekwencyjny w gminnych referendach odwoławczych”. Infos 17: 1–4.
Uziębło Piotr Jerzy. 2007. Ustawa o referendum lokalnym. Komentarz. Warszawa: Wolters Kluwer.
Uziębło Piotr Jerzy. 2009. Demokracja partycypacyjna. Wprowadzenie. Gdańsk: Wydawnictwo Centrum Badań Społecznych.
Wasil-Rusecka Wioleta. 2025. Opinia prawna dotycząca petycji w sprawie zmiany art. 55 ustawy z dnia 15 września 2000 r. o referendum lokalnym (Dz. U. z 2023 r. poz. 1317 ze zm.) (petycja BKSP-155-X-398/25). https://orka.sejm.gov.pl/petycje.nsf/nazwa/X-398beos/$file/X-398beos.pdf (dostęp 20.03.2025).
Wawak Tomasz. 2024. Reforma referendum tematycznego jako narzędzie wzmocnienia wspólnoty samorządowej. Opinia nr 21/2024. Warszawa: Centrum Ekspertyzy Lokalnej. Fundacja Rozwoju Demokracji Lokalnej im. Jerzego Regulskiego. https://frdl.org.pl/static/upload/store/frdl/OPINIE_I_KOMENTARZE_FRDL/2024/opinie_i_komentarze_REFORMA_REFERENDUM.pdf (dostęp 15.02.2025).
Wiszowaty Marcin. 2015. Konstytucja dla obywateli. Raport. Łódź: Instytut Spraw Obywatelskich. https://instytutsprawobywatelskich.pl/konstytucja-dla-obywateli/ (dostęp 15.02.2025).
Wójcik Michał. 2015. „Referendum lokalne w Polsce jako instrument demokracji bezpośredniej”. Rynek – Społeczeństwo – Kultura 2: 33–38.
Zakrzewski Tomasz. 2020. Referendum lokalne: czas na reformę. Ekspertyza 2020. Łódź: Instytut Spraw Obywatelskich. https://www.prezydent.pl/storage/file/core_files/2021/8/5/1ddabf09a249793d2dba9aaca06c1c44/ekspertyza_referendum_lokalne.pdf (dostęp 15.02.2025).
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz.U. 1997 nr 78 poz. 483 ze zm.).
Ustawa konstytucyjna z dnia 17 października 1992 r. o wzajemnych stosunkach między władzą ustawodawczą i wykonawczą Rzeczypospolitej Polskiej oraz o samorządzie terytorialnym (Dz.U. 1992 nr 84 poz. 426 ze zm.).
Europejska Karta Samorządu Lokalnego, sporządzona w Strasburgu dnia 15 października 1985 r. (Dz.U. 1994 nr 124 poz. 607 ze zm.).
Ustawa z dnia 15 września 2000 r. o referendum lokalnym (t.j. Dz.U. 2025 poz. 472).
Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny (t.j. Dz.U. 2025 poz. 383).
Ustawa z dnia 11 października 1991 r. o referendum gminnym (tekst pierwotny Dz.U. 1991 nr 110 poz. 473).
Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie terytorialnym (tekst pierwotny Dz.U. 1990 nr 16 poz. 95).
Ustawa z dnia 6 maja 1987 r. o konsultacjach społecznych i referendum (Dz.U. 1987 nr 14 poz. 83).
Wyrok TK z dnia 26 lutego 2003 r., sygn. akt K 30/02, OTK-A 2003, nr 2 poz. 16.
Wyrok NSA z dnia 24 kwietnia 2012 r., sygn. akt II OSK 357/12, CBOSA.
Wyrok WSA w Lublinie z dnia 29 marca 2023 r., sygn. akt III SA/Lu 264/23, CBOSA.
Wyrok WSA w Gdańsku z dnia 1 października 2015 r., sygn. akt III SA/GD 721/15, CBOSA.
Wyrok SR w Suwałkach IV z dnia 14 listopada 2012 r., sygn. akt IV P 128/12, www.orzeczenia.ms.gov.pl.
Apel do posłów. https://samorzad.pap.pl/kategoria/prawo/samorzadowcy-apeluja-o-zablokowanie-noweli-ustawy-o-referendum-lokalnym (dostęp 15.02.2025).
Obywatele decydują. Kampania społeczna prowadzona przez Instytut Spraw Obywatelskich. https://siecobywatelska.pl/co-robimy/ (dostęp 15.02.2025).
Opinia Unii Miasteczek Polskich. https://www.prawo.pl/samorzad/nowelizacja-przepisow-o-referendum-lokalnym-zastrzezenia,519750.html (dostęp 15.02.2025).
Opinia Związku Powiatów Polskich. https://www.prawo.pl/samorzad/nowelizacja-przepisow-o-referendum-lokalnym-zastrzezenia,519750.html (dostęp 15.02.2025).
Oświadczenie Kongresu Ruchów Miejskich, Gdańsk, 6 marca 2023 r. https://kongresruchowmiejskich.pl/nasze-tematy/demokracja-miejska/item/185-referendum-lokalne-oswiadczenie-krm (dostęp 15.02.2025).
Petycja o podjęcie działań w celu wniesienia pod obrady Sejmu ustawy o zmianie: ustawy z dnia 15 września 2000 r. o referendum lokalnym, Nr BKSP-155-X-250/24. https://orka.sejm.gov.pl/petycje.nsf/nazwa/155-X-250-24/$file/155-X-250-24.pdf (dostęp 15.02.2025).
Petycja w sprawie zmiany art. 55 ustawy z dnia 15 września 2000 r. o referendum lokalnym (Dz.U. 2013 r. poz. 1317 ze zm.), Nr BKSP-155-X-398/25. https://sejm.gov.pl/Sejm10.nsf/agent.xsp?symbol=PETYCJA&NrPetycji=BKSP-155-X-398/25 (dostęp 15.02.2025).
Platforma Dialogu. Gdynia moje miasto. https://konsultujemy.gdynia.pl/pages/referendum (dostęp 15.02.2025).
Projekt ustawy o zmianie ustawy o referendum lokalnym z 31 stycznia 2018 r., druk sejmowy nr 2297. https://orka.sejm.gov.pl/Druki8ka.nsf/0/4ED6A3408B7729F8C12582410039989E/%-24File/2297.pdf (dostęp 15.02.2025).
Przebieg prac nad poselskim projektem ustawy o zmianie ustawy o referendum lokalnym, druk nr 1768, druk nr 1768-A. https://www.sejm.gov.pl/sejm9.nsf/PrzebiegProc.xsp?nr=1768 (dostęp 15.02.2025).
Sprawozdanie Komisji Administracji i Spraw Wewnętrznych oraz Komisji Samorządu Terytorialnego i Polityki Regionalnej o uchwale Senatu w sprawie ustawy o zmianie ustawy o referendum lokalnym, druk nr 3169. https://www.sejm.gov.pl/sejm9.nsf/druk.xsp?nr=3169 (dostęp 15.02.2025).
Uchwała Senatu w sprawie ustawy o zmianie ustawy o referendum lokalnym. Przebieg procesu legislacyjnego, druk nr 3119. https://www.sejm.gov.pl/sejm9.nsf/PrzebiegProc.xsp?nr=1768 (dostęp 15.02.2025).
Uzasadnienie do projektu ustawy o zmianie ustawy o referendum lokalnym. https://www.sejm.gov.pl/sejm9.nsf/PrzebiegProc.xsp?nr=1768 (dostęp 15.02.2025).
Warunki Dobrej Praktyki Referendalnej. https://obywateledecyduja.pl/wp-content/uploads/2015/08/Konwencja-Wenecka.pdf (dostęp 15.02.2025).
https://kongresruchowmiejskich.pl/o-kongresie (dostęp 15.02.2025).
https://www.prezydent.pl/storage/file/core_files/2021/8/5/1ddabf09a249793d2dba9aaca06c1c44/ekspertyza_referendum_lokalne.pdf (dostęp 15.02.2025).
https://instytutsprawobywatelskich.pl/publikacje/referendum-lokalne-czas-na-reforme/ (dostęp 15.02.2025).
https://siecobywatelska.pl/nasze-dzialania/ (dostęp 15.02.2025).
https://siecobywatelska.pl/co-robimy/ (dostęp 15.02.2025).
