Does the local referendum need changes? Comments on the 2021–2023 legislative procedure
DOI:
https://doi.org/10.26485/SW/2025/40/6Keywords:
local referendum, changes to the act, opinions of interested groupsAbstract
The local referendum has been present in the Polish legal system for over thirty years, and their regulation should reflect the views accepted in society. In recent years, voices have appeared in public discourse in favor of the need to make changes to the current statutory regulation of local referendums. Their authors argue that the current form of local referendums does not meet the expectations placed in them by the legislator and, above all, by citizens who want to actively participate in making decisions in local matters. As a result, legislative work was undertaken in parliament to introduce changes to the local referendum act. The aim of the study is to present the course, conditions and discussions that accompanied the legislative proceedings conducted in relation to the local referendum act in the years 2021–2023, as well as subsequent proposals in this regard.
References
Andrzejuk Michał. 2022. „Regulacje prawne referendum lokalnego w sprawie odwołania organu jednostki samorządu terytorialnego na wniosek mieszkańców. Postulaty zmian legislacyjnych i systemowych w oparciu o praktykę referendów samorządowych w latach 1992–2020”. Przegląd Prawa Publicznego 10: 76– 82.
Bisztyga Andrzej, Feja-Paszkiewicz Anna. 2021. Wybory do organów samorządu terytorialnego na gruncie Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego oraz standardów Europejskiej Karty Samorządu Lokalnego. W Wybrane zagadnienia prawa samorządu terytorialnego Rzeczypospolitej Polskiej i Ukrainy. Red. A. Bisztyga, I. Pankevych. Zielona Góra: Oficyna Wydawnicza Uniwersytetu Zielonogórskiego.
Bójko Martyna. 2021. Referendum wygrywa się przez niską frekwencję. https://siecobywatelska.pl/referendum-wygrywa-sie-przez-niska-frekwencje/ (dostęp 15.02.2025).
Budzisz Rafał, Śwital Paweł. 2024. Referendum lokalne jako forma partycypacji społecznej – realny czy pozorny udział obywateli w sprawowaniu władzy. W Prawo administracyjne jako miejsce spotkań. Księga jubileuszowa dedykowana Profesorowi Jerzemu Supernatowi. Red. B. Kowalczyk, K. Klukińska-Jachowska, Ł. Prus. Wrocław: E-Wydawnictwo. Prawnicza i Ekonomiczna Biblioteka Cyfrowa. Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii Uniwersytetu Wrocławskiego. https://repozytorium.uni.wroc.pl/dlibra/publication/150980 (dostęp 15.02.2025).
Chybalski Piotr. 2022. Ocena skutków prawnych regulacji zawartej w poselskim projekcie ustawy o zmianie ustawy o referendum lokalnym (druk sejmowy nr 1768), Opinie Biura Analiz Sejmowych Kancelarii Sejmu, https://www.sejm.gov.pl/Sejm9.nsf/opinieBAS.xsp?nr=1768 (dostęp 15.02.2025).
Cieśliński Paweł. 2016. „Referendum lokalne w Polsce – ale jakie?”. Civitas et Lex 3(11): 30–34.
Dubiel Szymon. 2020. Burmistrz zniechęca do udziału w referendum! https://siecobywatelska.pl/burmistrz-zniecheca-do-udzialu-w-referendum/ (dostęp 15.02.2025).
Feja-Paszkiewicz Anna. 2024a. Poparcie wniosku mieszkańców o przeprowadzenie referendum lokalnego – wybrane zagadnienia w świetle aktualnych regulacji. W Dylematy wokół konstytucyjnej pozycji samorządów. Red. A. Bisztyga, J. Ciapała, A. Pyrzyńska. Warszawa: C.H. Beck.
Feja-Paszkiewicz Anna. 2024b. „Dopuszczalność wykorzystania mediów elektronicznych przy podaniu do wiadomości mieszkańców informacji o zamierzonym referendum lokalnym w gminie”. Dyskurs Prawniczy i Administracyjny 3: 206–218.
Firek Wojciech. 2023. „Partycypacja obywatelska jako wartość konstytucyjna w demokratycznym państwie prawnym”. Przegląd Konstytucyjny 2: 53–64.
Garlicki Leszek. 2019. Polskie prawo konstytucyjne. Zarys wykładu. Warszawa: Wolters Kluwer.
Górski Rafał. 2020. Wstęp. W Referendum lokalne: czas na reformę. Ekspertyza 2020. Łódź: Instytut Spraw Obywatelskich. https://www.prezydent.pl/storage/filecore_files/2021/8/5/1ddabf09a249793d2dba9aaca06c1c44/ekspertyza_referendum_lokalne.pdf (dostęp 15.02.2025).
Górski Rafał. 2023. Referendum lokalne. Koniec demokracji kontrolowanej? https://instytutsprawobywatelskich.pl/referendum-lokalne-koniec-demokracji-kontrolowanej/ (dostęp 15.02.2025).
Izdebski Hubert. 2023. Nowelizacja ustawy o referendum lokalnym – czy służy wzmocnieniu demokracji lokalnej? Warszawa. https://www.batory.org.pl/wp-content/uploads/2023/03/Nowelizacja-ustawy-o-referendum-lokalnym.pdf (dostęp 15.02.2025).
Jabłoński Mariusz. 2016. Rola i znaczenie instytucji demokracji bezpośredniej we współczesnym państwie. W Instytucje demokracji bezpośredniej w praktyce. Red. O. Hałub, M. Jabłoński, M. Radajewski. Wrocław: E-Wydawnictwo. Prawnicza i Ekonomiczna Biblioteka Cyfrowa. http://repozytorium.uni.wroc.pl/Content/79453/PDF/00_Instytucje_demokracji_bezposredniej_w_praktyce.pdf (dostęp 15.02.2025).
Jankowska Małgorzata. 2023. Referendum lokalne. Zmiany i… po zmianach. Politycy hamują, ludzie głosują. https://instytutsprawobywatelskich.pl/referendum-lokalne-zmiany-i-po-zmianach-politycy-hamuja-ludzie-glosuja/ (dostęp 15.02.2025).
Jeżewski Jan. 2015. „Idea demokracji w przekształceniach ustrojowych samorządu terytorialnego”. Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny 3: 65–68.
Kisielewicz Andrzej. 2007. Komentarz do art. 2. W K.W. Czaplicki, B. Dauter, A. Kisielewicz, F. Rymarz, Ustawa o referendum lokalnym. Komentarz. Warszawa: ABC a Wolters Kluwer business.
Kotulski Mariusz. 2017. „Referendum lokalne”. Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny 3: 109–118.
Olejniczak-Szałowska Ewa. 2002. Prawo do udziału w referendum lokalnym. Rozważania na tle ustawodawstwa polskiego. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
Olejniczak-Szałowska Ewa. 2020. „Przedmiot referendum lokalnego z perspektywy 30 lat doświadczeń”. Samorząd Terytorialny 4: 53–54.
Olejniczak-Szałowska Ewa. 2022. Referendum lokalne. W System Prawa Samorządu Terytorialnego, t. 2: Ustrój samorządu terytorialnego. Red. I. Lipowicz, Warszawa: Wolters Kluwer Polska.
Pilch Agnieszka, Szewczyk Maria. 2017. Komentarz do art. 250. W Kodeks karny. Część szczególna, t. 2, cz. 2: Komentarz do art. art. 212–277d. Red. W. Wróbel, A. Zoll, Warszawa. https://sip.lex.pl/#/commentary/587746526/543966 (dostęp 15.02.2025).
Piotrowski Ryszard. 2024. Konstytucyjne dylematy równości. W Równość i nierówności w prawie. Red. D. Bach-Golecka. Warszawa: Wolters Kluwer.
Rakowska-Trela Anna. 2019. Ustawa o referendum lokalnym. Komentarz. Warszawa: Legalis/el. 2019.
Rulka Marcin. 2016. „Próg frekwencyjny w gminnych referendach odwoławczych”. Infos 17: 1–4.
Uziębło Piotr Jerzy. 2007. Ustawa o referendum lokalnym. Komentarz. Warszawa: Wolters Kluwer.
Uziębło Piotr Jerzy. 2009. Demokracja partycypacyjna. Wprowadzenie. Gdańsk: Wydawnictwo Centrum Badań Społecznych.
Wasil-Rusecka Wioleta. 2025. Opinia prawna dotycząca petycji w sprawie zmiany art. 55 ustawy z dnia 15 września 2000 r. o referendum lokalnym (Dz. U. z 2023 r. poz. 1317 ze zm.) (petycja BKSP-155-X-398/25). https://orka.sejm.gov.pl/petycje.nsf/nazwa/X-398beos/$file/X-398beos.pdf (dostęp 20.03.2025).
Wawak Tomasz. 2024. Reforma referendum tematycznego jako narzędzie wzmocnienia wspólnoty samorządowej. Opinia nr 21/2024. Warszawa: Centrum Ekspertyzy Lokalnej. Fundacja Rozwoju Demokracji Lokalnej im. Jerzego Regulskiego. https://frdl.org.pl/static/upload/store/frdl/OPINIE_I_KOMENTARZE_FRDL/2024/opinie_i_komentarze_REFORMA_REFERENDUM.pdf (dostęp 15.02.2025).
Wiszowaty Marcin. 2015. Konstytucja dla obywateli. Raport. Łódź: Instytut Spraw Obywatelskich. https://instytutsprawobywatelskich.pl/konstytucja-dla-obywateli/ (dostęp 15.02.2025).
Wójcik Michał. 2015. „Referendum lokalne w Polsce jako instrument demokracji bezpośredniej”. Rynek – Społeczeństwo – Kultura 2: 33–38.
Zakrzewski Tomasz. 2020. Referendum lokalne: czas na reformę. Ekspertyza 2020. Łódź: Instytut Spraw Obywatelskich. https://www.prezydent.pl/storage/file/core_files/2021/8/5/1ddabf09a249793d2dba9aaca06c1c44/ekspertyza_referendum_lokalne.pdf (dostęp 15.02.2025).
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz.U. 1997 nr 78 poz. 483 ze zm.).
Ustawa konstytucyjna z dnia 17 października 1992 r. o wzajemnych stosunkach między władzą ustawodawczą i wykonawczą Rzeczypospolitej Polskiej oraz o samorządzie terytorialnym (Dz.U. 1992 nr 84 poz. 426 ze zm.).
Europejska Karta Samorządu Lokalnego, sporządzona w Strasburgu dnia 15 października 1985 r. (Dz.U. 1994 nr 124 poz. 607 ze zm.).
Ustawa z dnia 15 września 2000 r. o referendum lokalnym (t.j. Dz.U. 2025 poz. 472).
Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny (t.j. Dz.U. 2025 poz. 383).
Ustawa z dnia 11 października 1991 r. o referendum gminnym (tekst pierwotny Dz.U. 1991 nr 110 poz. 473).
Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie terytorialnym (tekst pierwotny Dz.U. 1990 nr 16 poz. 95).
Ustawa z dnia 6 maja 1987 r. o konsultacjach społecznych i referendum (Dz.U. 1987 nr 14 poz. 83).
Wyrok TK z dnia 26 lutego 2003 r., sygn. akt K 30/02, OTK-A 2003, nr 2 poz. 16.
Wyrok NSA z dnia 24 kwietnia 2012 r., sygn. akt II OSK 357/12, CBOSA.
Wyrok WSA w Lublinie z dnia 29 marca 2023 r., sygn. akt III SA/Lu 264/23, CBOSA.
Wyrok WSA w Gdańsku z dnia 1 października 2015 r., sygn. akt III SA/GD 721/15, CBOSA.
Wyrok SR w Suwałkach IV z dnia 14 listopada 2012 r., sygn. akt IV P 128/12, www.orzeczenia.ms.gov.pl.
Apel do posłów. https://samorzad.pap.pl/kategoria/prawo/samorzadowcy-apeluja-o-zablokowanie-noweli-ustawy-o-referendum-lokalnym (dostęp 15.02.2025).
Obywatele decydują. Kampania społeczna prowadzona przez Instytut Spraw Obywatelskich. https://siecobywatelska.pl/co-robimy/ (dostęp 15.02.2025).
Opinia Unii Miasteczek Polskich. https://www.prawo.pl/samorzad/nowelizacja-przepisow-o-referendum-lokalnym-zastrzezenia,519750.html (dostęp 15.02.2025).
Opinia Związku Powiatów Polskich. https://www.prawo.pl/samorzad/nowelizacja-przepisow-o-referendum-lokalnym-zastrzezenia,519750.html (dostęp 15.02.2025).
Oświadczenie Kongresu Ruchów Miejskich, Gdańsk, 6 marca 2023 r. https://kongresruchowmiejskich.pl/nasze-tematy/demokracja-miejska/item/185-referendum-lokalne-oswiadczenie-krm (dostęp 15.02.2025).
Petycja o podjęcie działań w celu wniesienia pod obrady Sejmu ustawy o zmianie: ustawy z dnia 15 września 2000 r. o referendum lokalnym, Nr BKSP-155-X-250/24. https://orka.sejm.gov.pl/petycje.nsf/nazwa/155-X-250-24/$file/155-X-250-24.pdf (dostęp 15.02.2025).
Petycja w sprawie zmiany art. 55 ustawy z dnia 15 września 2000 r. o referendum lokalnym (Dz.U. 2013 r. poz. 1317 ze zm.), Nr BKSP-155-X-398/25. https://sejm.gov.pl/Sejm10.nsf/agent.xsp?symbol=PETYCJA&NrPetycji=BKSP-155-X-398/25 (dostęp 15.02.2025).
Platforma Dialogu. Gdynia moje miasto. https://konsultujemy.gdynia.pl/pages/referendum (dostęp 15.02.2025).
Projekt ustawy o zmianie ustawy o referendum lokalnym z 31 stycznia 2018 r., druk sejmowy nr 2297. https://orka.sejm.gov.pl/Druki8ka.nsf/0/4ED6A3408B7729F8C12582410039989E/%-24File/2297.pdf (dostęp 15.02.2025).
Przebieg prac nad poselskim projektem ustawy o zmianie ustawy o referendum lokalnym, druk nr 1768, druk nr 1768-A. https://www.sejm.gov.pl/sejm9.nsf/PrzebiegProc.xsp?nr=1768 (dostęp 15.02.2025).
Sprawozdanie Komisji Administracji i Spraw Wewnętrznych oraz Komisji Samorządu Terytorialnego i Polityki Regionalnej o uchwale Senatu w sprawie ustawy o zmianie ustawy o referendum lokalnym, druk nr 3169. https://www.sejm.gov.pl/sejm9.nsf/druk.xsp?nr=3169 (dostęp 15.02.2025).
Uchwała Senatu w sprawie ustawy o zmianie ustawy o referendum lokalnym. Przebieg procesu legislacyjnego, druk nr 3119. https://www.sejm.gov.pl/sejm9.nsf/PrzebiegProc.xsp?nr=1768 (dostęp 15.02.2025).
Uzasadnienie do projektu ustawy o zmianie ustawy o referendum lokalnym. https://www.sejm.gov.pl/sejm9.nsf/PrzebiegProc.xsp?nr=1768 (dostęp 15.02.2025).
Warunki Dobrej Praktyki Referendalnej. https://obywateledecyduja.pl/wp-content/uploads/2015/08/Konwencja-Wenecka.pdf (dostęp 15.02.2025).
https://kongresruchowmiejskich.pl/o-kongresie (dostęp 15.02.2025).
https://www.prezydent.pl/storage/file/core_files/2021/8/5/1ddabf09a249793d2dba9aaca06c1c44/ekspertyza_referendum_lokalne.pdf (dostęp 15.02.2025).
https://instytutsprawobywatelskich.pl/publikacje/referendum-lokalne-czas-na-reforme/ (dostęp 15.02.2025).
https://siecobywatelska.pl/nasze-dzialania/ (dostęp 15.02.2025).
https://siecobywatelska.pl/co-robimy/ (dostęp 15.02.2025).
