Kilka refleksji na temat aktualności standardów wyborów wypracowanych przez Komisję Wenecką
DOI:
https://doi.org/10.26485/SW/2025/40/1Słowa kluczowe:
Komisja Wenecka, zasady prawa wyborczego, procedury wyborcze, stabilność prawa wyborczego, okresowość wyborów, standardy wyborówAbstrakt
Demokracja, obok praw człowieka i rządów prawa, jest jednym z trzech filarów europejskiego dziedzictwa konstytucyjnego. Demokracja jest niewyobrażalna bez wyborów przeprowadzonych zgodnie z pewnymi zasadami, które nadają im demokratyczny status. Zasady te stanowią szczególny aspekt europejskiego dziedzictwa konstytucyjnego, które można nazwać „europejskim dziedzictwem wyborczym”. Dziedzictwo to obejmuje dwa aspekty: 1) twardy rdzeń, czyli konstytucyjne zasady prawa wyborczego, takie jak wybory powszechne, równe, wolne, tajne i bezpośrednie, 2) podstawowe warunki demokratycznego państwa prawa, takie jak prawa podstawowe, stabilność prawa wyborczego i skuteczne gwarancje proceduralne. Wedle standardów Komisji Weneckiej zawartych w jej Guidelines przestrzeganie podstawowych zasad europejskiego dziedzictwa wyborczego jest niezbędne w każdej demokracji. Nie wystarczy jednak, aby prawo wyborcze (w wąskim znaczeniu tego słowa) zawierało przepisy, które są zgodne z europejskimi zasadami wyborczymi – te ostatnie muszą być umieszczone w ich kontekście, a wiarygodność procesu wyborczego musi być zagwarantowana. Konieczne są zatem przede wszystkim dwa warunki: 1) musi być zapewniona stabilność zasad, aby wykluczać wszelkie podejrzenia o manipulację, 2) ramy proceduralne muszą umożliwiać skuteczne wdrożenie ustanowionych zasad.
Procedury głosowania odgrywają istotną rolę w całym procesie wyborczym, ponieważ to właśnie podczas aktu głosowania najczęściej dochodzi do manipulacji wyborczych. Tylko przejrzystość, bezstronność i niezależność od manipulacji o podłożu politycznym zapewni właściwe zarządzanie procesem wyborczym, od okresu przedwyborczego do końca przetwarzania wyników.
Wypracowane przez Komisję elementy Guidelines są próbą poszukiwania optymalnych rozwiązań, wspólnego standardu zapewniającego jak najlepsze odzwierciedlenie preferencji społecznych w demokratycznych społeczeństwach i wolne wyrażenie woli, a także wykorzystanie wszystkich oddanych głosów. Ważne jest przy tym, aby politycy, biorąc pod uwagę wskazówki Komisji Weneckiej, lepiej rozumieli skutki swoich działań, także te wynikające z matematyki (metody liczenia, podział okręgów itd.). Guidelines wypracowane przez Komisję tworzą ramę, która musi być wypełniona treścią w konkretnym państwie.
Bibliografia
Garlicki Lech. 2016. Stabilność prawa wyborczego. W 25 lat demokratycznego prawa wyborczego i organów wyborczych w Polsce (1991–2016), t. 2. Red. Wojciech Hermeliński, Beata Tokaj. Warszawa: Państwowa Komisja Wyborcza.
Garlicki Lech. 2020. „Europejskie standardy rzetelności wyborów (Komisja Wenecka i Europejski Trybunał Praw Człowieka)”. Przegląd Konstytucyjny 4: 142–185.
Kędzia Zdzisław. 2025. Remarks on the Notion of a Legal Standard: Its Advantages and Risks. W Elements and Dynamics of the European Legal Standards. Red. Hanna Suchocka. Gdańsk: Gdańsk University Press.
Rakowska-Trela Anna. 2018. „Zasada demokratycznego państwa prawnego a zmiany w prawie wyborczym”. Studia Wyborcze 25: 17–30.
Rzążewski Kazimierz, Słomczyński Wojciech, Życzkowski Karol. 2014. Każdy głos się liczy. Wędrówka przez krainę wyborów. Warszawa: Wydawnictwo Sejmowe.
Rzeźbienie państwa prawa. 20 lat później. Ewa Łętowska w rozmowie z Krzysztofem Sobczakiem. 2012. Warszawa: Wolters Kluwer.
Skotnicki Krzysztof. 2018. „Instytucja i-votingu w wybranych krajach”. Zeszyty Prawnicze BAS 1(57): 71–85.
Skotnicki Krzysztof. 2023. „Problem szczególnej vacatio legis ustaw zmieniających prawo wyborcze”. Państwo i Prawo 12: 32–46.
Skotnicki Krzysztof. 2025. Polish Electoral Law and Democratic Election Standards Proposed by the Venice Commission: Selected Issues. W Elements and Dynamics of the European Legal Standards. Red. Hanna Suchocka. Gdańsk: Gdańsk University Press.
Suchocka Hanna. 2022a. Wyzwania prawne związane z pandemią i stanami nadzwyczajnymi. W Fenomen paidei w czasach zarazy. Red. Ewa Baum, Szczepan Cofta, Anna Grzegorczyk. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM.
Suchocka Hanna. 2022b. Zmieniająca się funkcja idei tożsamości konstytucyjnej. W Rządy prawa jako wartość uniwersalna. Księga Jubileuszowa Profesora Krzysztofa Wójtowicza. Red. Artur Kozłowski. Wrocław: E-Wydawnictwo. Prawnicza i Ekonomiczna Biblioteka Cyfrowa. Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii Uniwersytetu Wrocławskiego.
Suchocka Hanna. 2025. Why Legal Standards. W Elements and Dynamics of the European Legal Standards. Red. Hanna Suchocka. Gdańsk: Gdańsk University Press.
Code of Good Practice in Electoral Matters: Guidelines and Explanatory Report – Adopted by the Venice Commission at its 51st and 52nd sessions (Venice, 5-6 July and 18-19 October 2002), CDL-AD(2002)023rev2-cor-e. https://www.venice.coe.int/webforms/documents/?pdf=CDL-AD(2002)023rev2-cor-e
Compilation of Venice Commission opinions and reports concerning digital technologies in the electoral process, CDL-PI(2018)011. https://www.coe.int/en/web/venice-commission/-/CDL-PI(2018)011-e
Convention on the Participation of Foreigners in Public Life at Local Level. https://rm.coe.int/168007bd26
Europe’s Electoral Heritage (CDL (2002) 7 rev.). https://www.venice.coe.int/webforms/documents/default.aspx?pdffile=CDL(2002)007rev-e
Interim Report on the measures taken in the EU member States as a result of the Covid-19 crisis and their impact on democracy, the Rule of Law and Fundamental Rights, adopted by the Venice Commission at its 124th Plenary Session (Online, 8–9 October 2020), CDL-AD(2020)-018-e, https://www.venice.coe.int/webforms/documents/?pdf=CDL-AD(2020)018-e
Kyrgyzstan – Joint Opinion of the OSCE/ODIHR and the Venice Commission on the Draft Constitution of the Kyrgyz Republic adopted by the Venice Commission at its 126th Plenary Session (online, 19–20 March 2021), CDL-AD(2021)007-e. https://www.venice.coe.int/webforms/documents/?pdf=CDL-AD(2021)007-e
Kyrgyzstan – Urgent Amicus Curiae Brief relating to the postponement of elections motivated by constitutional reform, CDL-AD(2020)040. https://www.venice.coe.int/webforms/documents/default.aspx?pdffile=CDL-AD(2020)040
Report on electoral law and electoral administration in Europe – Synthesis study on recurrent challenges and problematic issues – Taken note of by the Council of Democratic Elections at its 69th online meeting (7 October 2020) and the Venice Commission at its 124th online Plenary Session (8–9 October 2020), CDL-AD(2020)023-e. https://www.venice.coe.int/webforms/documents/?pdf=CDL-AD(2020)023-e
Respect for Democracy, Human Rights and the Rule of Law During States of Emergency: Reflections, CDL-AD(2020)014. https://www.venice.coe.int/webforms/documents/default.aspx?pdffile=CDL-AD(2020)014-e
