Płatności bezgotówkowe jako rozwiązanie ograniczające rozmiary szarej strefy?

Abstrakt

Przedmiot badań: Z badań dostępnych w literaturze przedmiotu wynika, że płatności gotów-kowe w znaczny sposób determinują rozwój szarej strefy gospodarczej. W Polsce rozmiar go-spodarki nieobserwowalnej stanowi wyzwanie dla bezpieczeństwa politycznego i finansowego państwa. Ustawodawca wprowadza rozwiązania wykorzystujące technologię cyfrową oraz sztuczną inteligencję (JPK, kasy online, STIR, e-faktury ustrukturyzowane, etc.) mające na celu ograniczyć działalność w szarej strefie, która stanowi znaczną część luki podatkowej. Wymie-nione narzędzia przy dużym odsetku płatności gotówkowych nie są w stanie ograniczyć w zna-cznym stopniu jej rozmiaru. Niezbędne jest propagowanie i zwiększenie liczby płatności bez-gotówkowych, które powinny poprawić możliwości analityczne i kontrolne służb podatkowych.

Cel badawczy: Celem artykułu jest wskazanie głównych przyczyn występowania szarej strefy oraz w jaki sposób przyczynia się do niej obrót gotówkowy. W artykule rozstrzygnięto, czy roz-wój płatności bezgotówkowych (zwiększenie ich liczby, wartości oraz udziału w ogólnej warto-ści dokonywanych transakcji) przyczynia się do ograniczenia rozmiarów szarej strefy. Cel badawczy został zrealizowany, jednakże mimo wzrostu rozliczeń bezgotówkowych szara strefa systematycznie rośnie od 2020 r. Czynników jej wzrostu należy poszukiwać poza sferą płatności.

Metoda badawcza: Badania oparto na kwerendzie literatury z zakresu gospodarki nieobserwo-walnej, jej istoty i głównych przyczyn. Powołano się na badania dotyczące ograniczenia szarej strefy poprzez propagowanie płatności bezgotówkowych, przytoczono doświadczenia innych państw w tym zakresie. Dokonano prezentacji i interpretacji danych dotyczących płatności bez-gotówkowych w Polsce – ich liczby, wartości i udziału w ogólnej wartości dokonywanych transakcji. Zestawiono je z danymi dotyczącymi poziomu szarej strefy w Polsce. W pracy posiłkowano się głównie analizą raportów branżowych i danych Narodowego Banku Polskiego i Instytutu Pro-gnoz i Analiz Gospodarczych.

Wyniki: Mimo coraz większej popularności płatności bezgotówkowych w Polsce, rozmiar sza-rej strefy powiększa się systematycznie od 2020 r. Wpływ ma na to głównie pogarszająca się koniunktura gospodarcza, która jest efektem pandemii COVID-19 i wojny w Ukrainie. W Pol-sce w dalszym stopniu duża część płatności jest realizowana gotówką, co daje nadal szerokie pole do ukrywania całości bądź części działalności szczególnie w czasie kryzysu gospo-darczego. Rekomenduje się w dalszym ciągu promowanie płatności bezgotówkowych wraz z cyfryzacją rozliczania podatków.