Chłopskie pole jako wartość
DOI:
https://doi.org/10.26485/RKJ/2025/73/17Słowa kluczowe:
tradycyjna wieś, chłopskie pole, wartośćAbstrakt
Przedmiotem artykułu jest chłopskie pole stanowiące kluczową wartość i fundament tożsamości wiejskiej wspólnoty językowo-kulturowej. Termin pole określa na wsi: pola uprawne, łąki, pastwiska, ugory i odłogi. Chłopskie pole postrzegam w tekście dwuwymiarowo – jako wartość materialną i społeczną. Dla wiejskiej wspólnoty pole jest ziemią uświęconą, miejscem pracy i wypoczynku, ale też praktyk magicznych. Pole ma własną podmiotowość, zostało bowiem nazwane. Najważniejszą częścią owej podmiotowości jest człowiek, który, dzięki swym przodkom, został doń przypisany. O podmiotowości pola świadczy też traktowanie ziemi jako matki-żywicielki. W ostatnich dziesięcioleciach społeczno-kulturowe transformacje wiejskiej przestrzeni nieco zmodyfikowały wizerunek chłopskiego pola, ale nie zmieniły jego wartościowania – zawsze wysokiego i bardzo pozytywnego.
Bibliografia
Adamowski Jan, 2011, Semantyka wybranych elementów przestrzeni w poezji Jana Pocka, w: J. Adamowski, K. Kraczoń, red., Jan Pocek – poeta, co śpiewał i orał, Stowarzyszenie Twórców Ludowych, Lublin, s. 21–31.
Adamowski Jan, Kraczoń Katarzyna, 2011, W 40-tą rocznicę śmierci Jana Pocka, w: J. Adamowski, K. Kraczoń, red., Jan Pocek – poeta, co śpiewał i orał, Stowarzyszenie Twórców Ludowych, Lublin, s. 11–12.
Bański Jerzy, 2009, Historia rozwoju gospodarki rolnej na ziemiach polskich, w: Z. Górka, A. Zborowski, red., Człowiek i rolnictwo. Profesorowi Czesławowi Guzikowi w 70. rocznicę urodzin, Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków, s. 33–45.
Benveniste Émile, 1966, Problèmes de linguistique générales, Wydawnictwo Gallimard, Paris.
Brzozowska-Krajka Anna, 1994, Symbolika dobowego cyklu powszedniego w polskim folklorze tradycyjnym, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin.
Cieślikowa Aleksandra, 1999, Nazwy własne w procesie rekonstrukcji obrazu dawnego świata, w: A. Pajdzińska, P. Krzyżanowski, red., Przeszłość w językowym obrazie świata, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin, s. 269–276.
Galarowski Tadeusz, Kostuch Ryszard, 1980, Krajobraz i rolnictwo w górach, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Kraków.
Główny Urząd Statystyczny, 2022, Powszechny Spis Rolny 2020. Charakterystyka gospodarstw rolnych w 2020 r., Warszawa, https://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/rolnictwo-lesnictwo/psr-2020/powszechny-spis-rolny-2020-charakterystyka-gospodarstw-rolnych-w-2020-r-,6,1.html?pdf=1 (dostęp: 4.03.2025)
Górz Bronisław, 2005, Mieszkańcy Podhala na przełomie wieków (1998–2002), w: B. Domański, S. Skiba, red., Człowiek i sacrum. Profesorowi Antoniemu Jackowskiemu w 70. rocznicę urodzin, Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków, s. 73–84.
Grzegorczykowa Renata, 2003, Dyskusja nad referatem Urszuli Majer-Baranowskiej, w: J. Bartmiński, red., Język w kręgu wartości. Studia semantyczne, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin, s. 257–258.
Guzik Czesław, 1977, Gospodarka rolna w dolinie Jasiołki na południe od Dukli, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prace Geograficzne”, z. 44, s. 87–104.
Guzik Czesław, 2004, Wieś podhalańska i jej gospodarcze przeobrażenia w historii regionu, w: B. Izmaiłow, red., Przyroda – Człowiek – Bóg. Ojcu Docentowi dr. hab. Ludwikowi Kaszowskiemu w 65. rocznicę urodzin, Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków, s. 209–218.
Kajfosz Jan, 2011, O udrożnieniu domu i udomowieniu drogi, w: J. Adamowski, K. Smyk, red., Droga w języku i kulturze. Analizy antropologiczne, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin, s. 267–276.
Kałkowski Leszek, 2009, Grunty na polskim rynku nieruchomości, w: B. Domański, W. Kurek, red., Gospodarka i przestrzeń. Prace dedykowane Profesor Danucie Ptaszyckiej-Jackowskiej, Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków, s. 159–168.
Kielak Olga, 2015, Wartościowanie zwierząt w kolędach gospodarskich z motywem mnożenia się żywego inwentarza, w: I. Matusiak-Kempa, A. Naruszewicz-Duchlińska, red., Idee i wartości w języku i kulturze, Instytut Filologii Polskiej Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego, Olsztyn, s. 266–279.
Kiełczewska-Zaleska Maria, 1969, Geografia osadnictwa. Zarys problematyki, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa.
Kurek Halina, 2003, Przemiany leksyki gwarowej na Podkarpaciu, Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych „Universitas”, Kraków.
Kurek Halina, 2019, Obraz społeczności wiejskiej Dukielszczyzny zakrzepły w nazwach kobiet zamężnych. Tradycja i zmiana, w: B. Grabka, R. Kucharzyk, A. Tyrpa, red., Studia dialektologiczne V, Wydawnictwo Lexis Spółka z o.o., Kraków, s. 203–213.
Kurek Halina, 2025, Wiejski dom jako wartość [w druku].
Łukasiak Ewelina, 2011, Śmierć i jej przezwyciężenie – poetyckie oblicza wieczności w liryce Jana Pocka, w: J. Adamowski, K. Kraczoń, red., Jan Pocek – poeta, co śpiewał i orał, Stowarzyszenie Twórców Ludowych, Lublin, s. 53–70.
Niebrzegowska Stanisława, 2000, Przestrach od przestrachu. Rośliny w ludowych przekazach ustnych, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin.
Pelcowa Halina, 2015, Wartości w ludowej interpretacji świata, w: J. Adamowski, M. Wójcicka, red., Tradycja dla współczesności. Ciągłość i zmiana, t. 8: Wartości w języku i kulturze, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin, s. 155–165.
Pietrzak Małgorzata, 2002, Przemiany środowiska na Pogórzu Karpackim, t. II: Geomorfologiczne skutki zmian użytkowania ziemi na Pogórzu Wiśnickim, Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków.
Pietrzak Małgorzata, 2005, Postrzeganie krajobrazu i ochrony polskich Karpat, w: B. Domański, S. Skiba, red., Człowiek i sacrum. Profesorowi Antoniemu Jackowskiemu w 70. rocznicę urodzin, Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków, s. 135–146.
Pocek Jan, 1989, Poezje, R. Sulima, wybór i oprac., Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, Warszawa.
Polskie przysłowia, https://pl.wiktionary.org (dostęp: 5.03.2025).
Produkcja roślinna w Polsce, b.r., https://www.geografia24.eu/geo_2023a_dane_pr_3/303_5_gospodarka_polski/r3_5_03a.pdf (dostęp: 1.03.2025).
Rak Maciej, 2015, Kulturemy podhalańskie, Wydawnictwo Księgarnia Akademicka, Kraków.
Rzetelska-Feleszko Ewa, 1993, Nazwy geograficzne, w: J. Bartmiński, red., Encyklopedia kultury polskiej XX wieku, t. 2: Współczesny język polski, Wydawnictwo Wiedza o Kulturze, Wrocław, s. 403–421.
Sobolewska Katarzyna, 2002, Przestrzeń, Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych „Universitas”, Kraków.
Sulima Roch, 1988, Po jasnej stronie świata, w: J. Pocek, Poezje wybrane, Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, Warszawa, s. 9–10.
Wikipedia, b.r., Pole (rolnictwo), https://pl.wikipedia.org/wiki/Pole_(rolnictwo) (dostęp: 4.03.2025).
Witosz Bożena, 2004, Lingwistyczna koncepcja idiolektów a problem tożsamości, w: W. Bolecki, R. Nycz, red., Z dziejów form artystycznych w literaturze polskiej, t. 85: Narracja i tożsamość (I). Narracje w kulturze, Instytut Badań Literackich PAN, Warszawa, s. 128–143.
Wójtowicz Magdalena, b.r., Etnografia Lubelszczyzny – ludowe wierzenia o ziemi, https://teatrnn.pl/leksykon/artykuly/etnografia-lubelszczyzny-ludowe-wier zeniao-ziemi/ (dostęp: 1.03.2025).
