Pogranicze polsko-wschodniosłowiańskie na przykładzie antroponimii włodawskiej
DOI:
https://doi.org/10.26485/RKJ/2025/73/2Słowa kluczowe:
antroponimia polsko-ukraińska, dialektologia słowiańska, geografia językowaAbstrakt
W artykule przedstawiono wybrane nazwiska równe apelatywom, wydobyte ze spisu absolwentów Liceum Ogólnokształcącego w Wisznicach na południowym Podlasiu. Za kryterium wyboru przyjęto zasadę, iż apelatyw, od którego powstało nazwisko, ma wskazywać, ze względu na formę językową bądź semantykę, że jest ukrainizmem/rutenizmem. W analizie materiału antroponimicznego i leksykalnego zastosowano metodę gramatyki porównawczej, wzbogaconą o metodę dialektologiczną i uzupełnioną metodą geografii językowej, zestawiając analizowane nazwiska (Baj, Bajda, Bakun, Bujan, Dejneka, Diadik) z odpowiadającymi im antroponimami w Polsce i na Ukrainie. Wyprowadzone z analizy wnioski pokazały, że brane pod uwagę nazwiska to antroponimy typowe dla pogranicza polsko-ukraińskiego/wschodniosłowiańskiego. Jedną z cech pogranicza językowego jest wariantywność semantyczna leksemów przeniesionych na płaszczyznę proprialną. Ustalono poza tym, że wyodrębnione podczas analizy nazwiska utworzone zostały od leksemów mających status archaizmów peryferyjnych.
Bibliografia
Buczyński Mieczysław, 1967, Wschodniosłowiańskie wpływy językowe w gwarze wsi Huszcza powiat Biała Podlaska, „Annales UMCS”, vol. XXII, nr 10, s. 223–256.
Czyżewski Feliks, 2013, Antroponimia pogranicza polsko-wschodniosłowiańskiego w świetle inskrypcji nagrobnych. Cz. 1: Słownik nazwisk, Wydawnictwo Polihymnia, Lublin.
Czyżewski Feliks, 2019, Kilka uwag o nazwiskach z formantem -owicz//-ewicz na pograniczu polsko-ukraińskim (na przykładzie inskrypcji nagrobnych wschodniej Lubelszczyzny), w: A. Rygorowicz-Kuźma, K. Rutkowski, red., Nazwy własne w języku, literaturze i kulturze. Księga jubileuszowa dedykowana Profesor Zofii Abramowicz, Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, Białystok, s. 149–166.
Czyżewski Feliks, 2021, Jeszcze w sprawie nazw osobowych: rodzime czy obce. Nazwiska patronimiczne z sufiksem -uk na tle imiennictwa wschodniosłowiańskiego południowego Podlasia, w: E. Bogdanowicz, J. Chomko, A. Romanik, red., Od tradycji do nowatorstwa. Studia nad nazwami własnymi, Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, Białystok, s. 123–145.
Czyżewski Feliks, 2022, Nazwiska prymarne motywowane apelatywami pochodzenia ukraińskiego (ruskiego) na południowym Podlasiu (na materiale inskrypcji nagrobnych). Komunikat, w: J. Klimek-Grądzka, A. Majewska-Wójcik, red., Słowa – znaczenia – konteksty. Prace ofiarowane prof. Władysławowi Makarskiemu, Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Jana Pawła II, Lublin, s. 49–56.
Czyżewski Feliks, Dudek-Szumigaj Agnieszka, Fronczek Zbigniew, red., 2022, Leon Kunicki – pisarz Pobuża, Wydawnictwo Polihymnia, Lublin – Włodawa.
Gala Sławomir, Czyżewski Feliks, 1978, Nazwiska ludności gminy Wisznice w województwie bialskopodlaskim, „Annales UMCS”, vol. XXXIII/XXXIV, 21, sectio F, s. 293–371.
Handke Kwiryna, Popowska-Taborska Hanna, Galsterowa Irena, 1996, Nie dajmy zginąć słowom. Rzecz o odchodzącym słownictwie, Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy, Warszawa.
Kuraszkiewicz Władysław, 1932, Dialektologia. Przegląd gwar województwa lubelskiego, w: W. Kuraszkiewicz, Ruthenica, red. nauk. J. Rieger, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1985, s. 8–21.
Kuraszkiewicz Władysław, 1963, Ukraińska dyspalatalizacja w gwarach podlaskich, „Z Polskich Studiów Slawistycznych”, seria 2 „Językoznawstwo” 1963, s. 23–37, w: W. Kuraszkiewicz, Ruthenica, red. nauk. J. Rieger, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1985, s. 151–172.
Misiło Eugeniusz, oprac., 1993, Akcja „Wisła”. Dokumenty, Archiwum Ukraińskie, Warszawa.
Nazwiska w Polsce, b.r., Baj, https://nazwiska.ijppan.pl/haslo/show/name/BAJ (dostęp: 25.08.2025).
Nazwiska w Polsce, b.r., Bajda, https://nazwiska.ijppan.pl/haslo/show/name/BAJDA (dostęp: 25.08.2025).
Nazwiska w Polsce, b.r., Bakun, https://nazwiska.ijppan.pl/haslo/show/name/BAKUN (dostęp: 25.08.2025).
Nazwiska w Polsce, b.r., Dejneka, https://nazwiska.ijppan.pl//haslo/show/name/DEJNEKA (dostęp: 25.08.2025).
Pelcowa Halina, 2001, Interferencje leksykalne w gwarach Lubelszczyzny, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin.
Stańczak Tomasz, 2024, Włodawa w latach 60. XIX wieku w świetle pamiętnika doktora Alfreda Sokołowskiego, „Zeszyty Muzealne. Muzeum – Zespół Synagogalny we Włodawie”, t. 21, s. 84–101.
Szołucha Aleksander, 2016, 70-lecie Liceum Ogólnokształcącego im. Władysława Zawadzkiego w Wisznicach 1946–2016, „IV Zjazd Absolwentów”, b.w., Wisznice.
Szołucha Aleksander, 2019, Miejsce Liceum Ogólnokształcącego w Wisznicach na tle placówek regionu w latach 1970–1979, w: A. Dudek-Szumigaj, red., Język i kultura pogranicza, Stowarzyszenie Współpracy Polska–Wschód, Warszawa, s. 21–26.
Tarasiuk Dariusz, 2010, Wisznice. Dzieje miasteczka i okolic do 1918 roku, Wydawnictwo Olech, Lublin.
Tarnacki Józef, 1939, Studia nad geografią wyrazów (Polesie – Mazowsze), „Biblioteka Prac Filologicznych”, t. II, Z zasiłku Kultury Narodowej, Warszawa.
Аркушин Григорій, 1997, Деякі діалектизми в мові переселенців з Холмщини / Arkušin Grigorìj, 1997, Deâkì dìalektizmi v movì pereselencìv z Holmŝini, w: F. Czyżewski, M. Łesiów, red., Ze studiów nad gwarami wschodniosłowiańskimi, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin.
