O trudnej relacji polskich idei i etosu w sztuce współczesnej. Marginalizowane transcendentalia, krytyczna de-koincydencja, intensywny dialog i afirmatywne „odnowienie”

Autor

  • Rafał Solewski Chair of Artistic Research, Department of Humanities, University of the National Education Commission in Cracow

DOI:

https://doi.org/10.26485/AI/2025/27/22

Słowa kluczowe:

idea polska, de-koincydencja, marginesy transcendencji, metafizyczność sztuki, współczesna sztuka afirmatywna

Abstrakt

Tekst wprowadza najpierw pojęcie idei polskiej, przedstawianej jako metafizyczność w sztuce i z wykorzystaniem metafizyczności sztuki. Przy tym de-koincydencja polskich idei i etosu obserwowana może być krytycznie w sztuce współczesnej, jak w pracy Artura Żmijewskiego. De-koincydencja wywołująca "dreszcz transcendencji" może być postrzegana jako zagrożenie, przestrzegają przed nim Jerzy Bereś i Piotr Uklański. Może także odsłaniać "margines transcendencji" (w tym idei polskiej) inspirując przy tym nowatorskie poszukiwania artystyczne (Jakub Różalski, Jakub Woynarowski, Adu Karczmaczyk). Prowadzone są one dzięki różnorakim formom dialogu odnawiającego afirmatywne spojrzenia na idee i metafizyczność sztuki.

Biogram autora

Rafał Solewski - Chair of Artistic Research, Department of Humanities, University of the National Education Commission in Cracow

Assistant professor at the University of the National Education Commission in Cracow, Department of Humanities, head of the Chair of Artistic Research. Author of books: Afirmacja i krytyka. Metafizyczność i polskość w sztuce pierwszego dwudziestolecia XXI wieku/Affirmation and criticism. Metaphysicality and Polishness in the Art of the First Two Decades of the 21st Century (2024); Umiar i namiętność. Życie i sztuka Janusza Orbitowskiego / Moderation and Passion. The Life and Art of Janusz Orbitowski (2019); Wypatrując. Idea człowieczeństwa i herme­neutyka tożsamości osobowej we współczesnych sztukach wizualnych / Watching Out. The Idea of Humanity and Hermeneutics of Personal Identity in Contemporary Visual Arts (2016); Viatoris. Który pokonuje drogę. Ponowoczesny romantyzm Piotra Jargusza / Viatoris, who hits the road hard. Postmodern romanticism of Piotr Jargusz (2016); Skrytość piękna. Idealizm i problem tożsamości w sztukach wizualnych na przełomie XX i XXI wieku / The Secretiveness of Beauty. Idealism and the Problem of Identity in Visual Arts at the Turn of the 20th and 21st Centuries (2015); Synteza i wypowiedź. Poezja i filozofia w sztukach wizualnych na przełomie XX i XXI wieku / Synthesis and Utterance. Poetry and Philosophy in Art at the Turn of the 21st Century (2007); Franciszek Mączyński (1874-1947) krakowski architekt / Franciszek Mączyński (1874-1974). The Cracow’s Architect (2005). He also published numerous articles in “Estetyka i Krytyka”, “Ethos”, “Kwar-talnik Filozoficzny”, “Art Inquiry”, “Sztuka i Dokumentacja”, exhibition catalogues and con-ference materials.

Bibliografia

Adu, Ada Karczmarczyk, http://adakarczmarczyk.com/ (accessed: 10 June 2022).

Bauman Zygmunt (2007) Tożsamość. Rozmowy z Benedetto Vecchim, transl. J. Łaszcz, Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.

Bereś Jerzy (2002) Wstyd. Między podmiotem a przedmiotem, Kraków: Otwarta Pracownia.

Dictionary of Modern and Contemporary Art (2009) I. Chilvers, J. Glaves-Smith, eds., Oxford: Oxford University Press.

Gorządek Ewa (2004) Piotr Uklański, https://culture.pl/pl/tworca/piotr-uklanski (accessed: 22 April 2022).

Jakub Woynarowski, [in:] Sztuka i metafizyka, https://sztukaimetafizyka.up.krakow.pl/woynarowski-jakub/ (accessed: 6 May 2022).

Jullien François (2024) Ponownie otworzyć możliwości: de-koincydencja i kolejne życie. Wybór tekstów, transl. E. Marynowicz-Hetka, Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.

Karoń Krzysztof (2015) Bardzo krótka historia sztuki krytycznej, https://www.historiasztuki.com.pl/strony/026-00-00-SZTUKA%20KRYTYCZNA.html (accessed: 13 August 2022).

Karpińska Marta (2013) Wenecki baldachim Adolfa Szyszko-Bohusza. Rozmowa z Martą Karpińską, “Szum”, 11 November 2013, https://magazynszum.pl/baldachim-szyszko-bohusza-w-wenecji-rozmowa-z-marta-karpinska/ (accessed: 21 July 2022).

Kowalczyk Izabela (2010) Podróż do przeszłości. Interpretacje najnowszej przeszłości w polskiej sztuce krytycznej, Warszawa: Wydawnictwo SWPS Academica.

Którędy po sztukę odc. 33 – Artur Żmijewski, https://vod.tvp.pl/video/ktoredy-po-sztuke,odc-33-artur-zmijewski,28020691 (accessed: 6 May 2020).

“Manifestacja romantyczna” Jerzego Beresia znów na Rynku Głównym w Krakowie, https://www.radiokrakow.pl/kultura/manifestacja-romantyczna-jerzego-beresia-znow-na-rynku-glownym-w-krakowie/ (accessed: 4 May 2022).

Mokrzanowska Anna (2021) “Lecimy ze Smoleńska”. Kim jest ADU i dlaczego szokuje zarówno prawą, jak i lewą stronę?, https://www.wprost.pl/newsroom/2021-04-26/kalendarium.html (accessed: 24 June 2022).

Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu w przekładzie z języków oryginalnych (2012), ed. 5, Poznań: Pallottinum.

Problemy ponowoczesnej pluralizacji kultury. Wokół koncepcji Wolfganga Welscha (1998), part 1, A. Zeidler-Janiszewska Anna, ed., Poznań: Wydawnictwo Fundacji Humaniora.

Ronduda Łukasz (2006) Strategie subwersywne w sztukach medialnych, Kraków: Rabid.

Ruksza Stanisław (2007) Bereś w czasach “recydywy romantyzmu, “Arteon”, vol. 10, no. 90, pp. 14-15.

Sierp i młot, http://polskagrafikacyfrowa.pl/sklep/sierp-i-mlot-61 (accessed: 15 July 2022).

Stróżewski Władysław (1982) O pojęciu patriotyzmu, [in:] id., Istnienie i wartość, Kraków: Znak, pp. 290-301.

Stróżewski Władysław (2002) O metafizyczności w sztuce, [in:] id., Wokół piękna. Szkice z estetyki, Kraków: Universitas, pp. 93-134.

Sztabiński Grzegorz (2009) Poza estetyzacją. Problem duchowości w sztuce współczesnej / Beyond aesthetization. The question of spirituality in modern art, “Sacrum et Decorum. Materiały i Studia z Historii Sztuki Sakralnej”, vol. 2, pp. 111-130.

Sztabiński Grzegorz (2014) Margins of transcendence in contemporary art, “Art Inquiry” 2014, vol. 16, pp. 57-85.

Wydarzenia (2001) “Arteon”, vol. 1, no. 9, p. 48.

Pobrania

Opublikowane

2025-12-17

Numer

Tom 27 (2025): De-coïncidence in Art: A Challenge or a Solution?

Dział

Część IV. Refleksje i wizje przyszłości - ARTYKUŁY

Licencja

Creative Commons License

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.