Fantastyka świata prymarnego

Autor

DOI:

https://doi.org/10.26485/ZRL/2025/68.1/30

Słowa kluczowe:

fantasy; primary world; primary world fantasy; secondary world; urban fantasy

Abstrakt

This article is an attempt to discuss the issue of Primary World fantasy, fantasy set in the world we can identify as ours, which has so far been mostly absent in academic discourse. At the same time another type of fantasy, Secondary World fantasy, has already been widely described by researchers, such as Krzysztof M. Maj or Grzegorz Trębicki, who paid attention to its mostly allotopic, exomimetic character. As a result of my analysis of academic discourse I attempt to define Primary World as a concept, noticing the need for seeing an opposition of Primary World and Secondary World as a spectrum, not something binary. I also tried to find a conventional border between them, which allows for the categorization of known genres of fantasy as Primary or Secondary World fantasy. After that I present de Lint’s consensus reality and Clute’s wainscot society as one of the many possible models of Primary World fantasy and define ways in which it differs from typical Secondary World fantasy. This model is popular in urban fantasy, contemporary fantasy and a few other genres. In this way I attempt to show this category of fantasy as entirely different than typical, allotropic Secondary World Fantasy that we all think the most often about when we talk about fantasy.

Liczba pobrań

Bibliografia

Andrews Ilona (2010a), Magia kąsa, przeł. A. Czapla, Fabryka Słów, Lublin.

Andrews Ilona (2010b), Magia parzy, przeł. D. Schimscheiner, Fabryka Słów, Lublin.

Andrews Ilona (2010c), Magia uderza, przeł. D. Schimscheiner, Fabryka Słów, Lublin.

Andrews Ilona (2011), Magia krwawi, przeł. D. Schimscheiner, Fabryka Słów, Lublin.

Andrews Ilona (2016), Magia zabija, przeł. M. Najter, Fabryka Słów, Lublin.

Andrews Ilona (2018), Magia wskrzesza, przeł. K. Makowska, Fabryka Słów, Lublin.

Andrews Ilona (2019a), Magia niszczy, przeł. K. Makowska, Fabryka Słów, Lublin.

Andrews Ilona (2019b), Magia zmienia, przeł. K. Makowska, Fabryka Słów, Lublin.

Andrews Ilona (2020), Magia łączy, przeł. K. Makowska, Fabryka Słów, Lublin.

Andrews Ilona (2021), Magia triumfuje, przeł. K. Makowska, Fabryka Słów, Lublin.

Buffy, Postrach wampirów (Buffy the Vampire Slayer) [serial] (1997–2003), twórca: Joss Whedon, 20th Television.

Clare Cassandra (2009a), Miasto kości, przeł. A. Reszka, Wydawnictwo MAG, Warszawa.

Clare Cassandra (2009b), Miasto popiołów, przeł. A. Reszka, Wydawnictwo MAG, Warszawa.

Clare Cassandra (2010a), Miasto szkła, przeł. A. Reszka, Wydawnictwo MAG, Warszawa.

Clare Cassandra (2010b), Mechaniczny anioł, przeł. A. Reszka, Wydawnictwo MAG, Warszawa.

Clare Cassandra (2011), Miasto upadłych aniołów, przeł. A. Reszka, Wydawnictwo MAG, Warszawa.

Clare Cassandra (2012a), Mechaniczny książę, przeł. A. Reszka, Wydawnictwo MAG, Warszawa.

Clare Cassandra (2012b), Miasto zagubionych dusz, przeł. A. Reszka, Wydawnictwo MAG, Warszawa.

Clare Cassandra (2013), Mechaniczna księżniczka, przeł. A. Reszka, Wydawnictwo MAG, Warszawa.

Clare Cassandra (2014), Miasto niebiańskiego ognia, przeł. A. Reszka, Wydawnictwo MAG, Warszawa.

Clare Cassandra (2016), Pani Noc, przeł. W. Szypuła, M. Strzelec, Wydawnictwo MAG, Warszawa.

Clare Cassandra (2017), Władca Cieni, przeł. W. Szypuła, M. Strzelec, Wydawnictwo MAG, Warszawa.

Clare Cassandra (2019), Królowa Mroku i Powietrza, przeł. W. Szypuła, M. Strzelec, Wydawnictwo MAG, Warszawa.

Clare Cassandra (2021), Łańcuch ze złota, przeł. Małgorzata Strzelec, Wydawnictwo MAG, Warszawa.

Czysta krew (True Blood) [serial] (2008–2014), twórca: Alan Ball, HBO.

Fantastyczne zwierzęta i jak je znaleźć (Fantastic Beasts and Where to Find Them) [film] (2016), reż. David Yates, Warner Bros.

Grimm [serial] (2011–2017), twórcy: Stephen Carpenter, David Greenwalt, Jim Kouf, NBC.

Iron Man [film] (2008), reż. Jon Favreau, Marvel Studios.

Huntik. Łowcy tajemnic (Huntik: Secrets & Seekers) [serial] (2009–2011), twórca: Iginio Straffi, Rainbow S.p.A.

Jadowska Aneta (2012), Złodziej Dusz, Fabryka Słów, Lublin.

Jadowska Aneta (2013a), Bogowie muszą być szaleni, Fabryka Słów, Lublin.

Jadowska Aneta (2013b), Zwycięzca bierze wszystko, Fabryka Słów, Lublin.

Jadowska Aneta (2014a), Wszystko zostaje w rodzinie, Fabryka Słów, Lublin.

Jadowska Aneta (2014b), Egzorcyzmy Dory Wilk, Fabryka Słów, Lublin.

Jadowska Aneta (2014c), Na wojnie nie ma niewinnych, Fabryka Słów, Lublin.

Jadowska Aneta (2016), Dziewczyna z dzielnicy cudów, Sine Qua Non, Kraków

Jadowska Aneta (2017), Akuszer bogów, Sine Qua Non, Kraków.

Jadowska Aneta (2018), Diabelski Młyn, Sine Qua Non, Kraków.

Jadowska Aneta (2019), Dzikie dziecko miłości, Sine Qua Non, Kraków.

Kapitan Ameryka: Pierwsze starcie (Captain America: The First Avenger) [film] (2011), reż. Joe Johnson, Marvel Studios.

Kubasiewicz Magdalena (2015), Spalić wiedźmę, Sine Qua Non, Kraków.

Kubasiewicz Magdalena (2017), Wiedźma Jego Królewskiej Mości, Sine Qua Non, Kraków.

Kubasiewicz Magdalena (2023), Czarodziejka z ulicy Reymonta, Sine Qua Non, Kraków.

Kubasiewicz Magdalena (2024), Czarodziejka z ulicy Grodzkiej, Sine Qua Non, Kraków.

Rowling Joanne Kathleen (2000a), Harry Potter i Kamień Filozoficzny, przeł. A. Polkowski, Media Rodzina, Poznań.

Rowling Joanne Kathleen (2000b), Harry Potter i Komnata Tajemnic, przeł. A. Polkowski, Media Rodzina, Poznań.

Rowling Joanne Kathleen (2001a), Harry Potter i więzień Azkabanu, przeł. A. Polkowski, Media Rodzina, Poznań.

Rowling Joanne Kathleen (2001b), Harry Potter i Czara Ognia, przeł. A. Polkowski, Media Rodzina, Poznań.

Rowling Joanne Kathleen (2004), Harry Potter i Zakon Feniksa, przeł. A. Polkowski, Media Rodzina, Poznań.

Rowling Joanne Kathleen (2006), Harry Potter i Książę Półkrwi, przeł. A. Polkowski, Media Rodzina, Poznań.

Rowling Joanne Kathleen (2008), Harry Potter i Insygnia Śmierci, przeł. A. Polkowski, Media Rodzina, Poznań.

Weisman Jordan i inni (1997), Shadowrun. Druga edycja, przeł. T. Nowaczyk, ISA, Warszawa.

Wierzbicka Katarzyna (2021),Tajne przez magiczne, Spisek Pisarzy, Kraków.

Wierzbicka Katarzyna (2022), To nie jest kraj dla słabych magów, Spisek Pisarzy, Kraków.

X-Men. Pierwsza Klasa (X-Men: First Class) [film] (2011), reż. Matthew Vaughn, 20th Century Fox.

Clute John (1997), Wainscots [w:] Encyclopedia of Fantasy, red. J. Clute, J. Grant, https://sf-encyclopedia.com/fe/wainscots [dostęp: 23.05.2025].

Clute John, Grant John (1997), Introduction [w:] Encyclopedia of Fantasy, red. J. Clute, J. Grant, https://sf-encyclopedia.com/fe/introduction [dostęp: 23.05.2025].

Ekman Stefan (2018), Urban Fantasy — Literatura Niewidocznego, przeł. M. Wąsowicz, „Creatio Fantastica” nr 1 (58).

Eco Umberto (2012), Światy science fiction [w:] U. Eco, Po drugiej stronie lustra i inne eseje, przeł. J. Wajs, Wydawnictwo WAB, Warszawa.

Kłosiński Michał (2018), Hermeneutyka gier wideo Interpretacja, immersja, utopia, Instytut Badań Literackich PAN, Warszawa.

Maj Krzysztof M. (2014), Allotopia — wprowadzenie do poetyki gatunku, „Zagadnienia Rodzajów Literackich”, t. 57, nr 1, HDL: 11089/46097.

Maj Krzysztof M. (2015), Allotopie: topografia światów fikcjonalnych, TAiWPN Universitas, Kraków.

Mendlesohn Farah (2008), Rhetorics of fantasy, Wesleyan University Press, Middletown.

Rosner Katarzyna (2007), Ingardenowska koncepcja dzieła literackiego dzisiaj: jej doniosłość i jej anachroniczność, „Przegląd Filozoficzny — Nowa Seria” nr 2(62).

Todorov Tzvetan (1993), The Fantasic: a Structural Approach to a Literary Genre, przeł. R. Howard, wyd. 5, Cornell Paperback, Ithaca, Nowy Jork.

Tolkien John Ronald Reuel (1998), O baśniach [w:] J.R.R. Tolkien, Drzewo I liść oraz Mitopoeja, przeł. J. Kokot, wyd. 2, Zysk i S-ka, Poznań.

Trębicki Grzegorz (2009), Fantasy. Ewolucja gatunku, TAiWPN Universitas, Kraków.

Trębicki Grzegorz (2014), Synkretyzm fantasy. Fantasy świata wtórnego: literatura, kultura, mit, Libron, Kraków.

Trębicki Grzegorz (2020), Świat wartości. Aksjologia fantasy świata wtórnego. Model podstawowy, Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach, Kielce.

Trocha Bogdan (2009), Degradacja mitu w literaturze fantasy, Oficyna Wydawnicza Uniwersytetu Zielonogórskiego, Zielona Góra.

Witosz Bożena (2001), Gatunek — sporny (?) problem współczesnej refleksji tekstologicznej, „Teksty Drugie” nr 5.

Wolf Mark J.P. (2012), Building Imaginary Worlds. The Theory of Subcreation, Routlegde, Nowy Jork.

Young Helen (2016), Race and Popular Fantasy Literature. Habits of Whiteness, Routledge, Taylor and Francis, Nowy Jork.

Zgorzelski Andrzej (1999), SF jako pojęcie systemu historyczno-literackiego [w:] A. Zgorzelski, System i funkcja. Ustalenia metodologiczne i propozycje teoretycznoliterackie, Wydawnictwo Gdańskie, Gdańsk.

Pobrania

Opublikowane

2025-07-23

Jak cytować

Dąbrowski, R. (2025). Fantastyka świata prymarnego. Zagadnienia Rodzajów Literackich, 68(1). https://doi.org/10.26485/ZRL/2025/68.1/30

Numer

Dział

Dział Stały — Rozprawy