Multidirectional Transfer of Traumatic Memory — A Little Annihilation by Anna Janko
DOI:
https://doi.org/10.26485/ZRL/2023/66.1/17Keywords:
Anna Janko; multidirectional memory; postmemory; trauma; exterminationAbstract
The formula of the leading research problem in this article takes the following form and is an attempt to answer the question: to what extent can (post)memory be considered a multidirectional phenomenon, and how does the multi-directionality of (post)memory affect identity? The work is therefore divided into two main parts, which can be named successively: theoretical, including definitional and methodological comments, and analytical, focusing on the interpretation of A Little Annihilation by Anna Janko (the daughter of Teresa Ferenc, who survived the pacification of Sochy in the Zamość region) as a testimony changing memory of the Holocaust. The theoretical part is filled with studies on (post)memory, its multi-directionality (as understood by Michael Rothberg), and the concept (as presented by Marianne Hirsch). A more extensive analytical part focuses on the uniqueness of the extermination experience of Teresa Ferenc and Anna Janko — it is a reflection on the transmission of traumatic memory, which can take place in many dimensions: from the subject already experiencing the trauma (Teresa Ferenc) to the subject just experiencing this trauma (Anna Janko) and just experiencing this trauma (Anna Janko) to the subject already experienced by the trauma (Teresa Ferenc). This work also considers the competitive aspect of (post)memory multidirectional. The analyzed work also reveals the fruit of (post)trauma, which boils down to difficulties in mentalization and double personalities, the common element of which is the specter of nine-year-old Renia, nesting in the mother and daughter’s bodies like the worst parasite. The juxtaposition of A Little Annihilation with post-memorial works also makes it possible to see the intricate construction of this text, which determines that it is here that the issue of multidirectional (post)memory is most fully realized.
References
Adamczyk-Garbowska Monika, Duda Henryk (2003), Terminy „Holokaust”, „Zagłada” i „Szoa” oraz ich konotacje leksykalno-kulturowe w polszczyźnie potocznej i dyskursie naukowym [w:] Żydzi i judaizm we współczesnych badaniach polskich, t. III, red. K. Pilarczyk, Antykwa, Kraków, s. 237−253.
Artwińska Anna (2015), „Odrodziły się traumy z czasów Zagłady”. Marzec 1968 jako narracja postkatastroficzna, „Poznańskie Studia Polonistyczne. Seria Literacka” nr 25, s. 187−208.
Bielewicz Katarzyna (2014−2015), „Mała Zagłada” jako wyraz przestrzennego aspektu postpamięci, „Literaturoznawstwo” nr 8−9, s. 11−20.
Burnatowski Jan (2015), Postpamięć, afekt, odpowiedzialność. Przypadek „Małej Zagłady” Anny Janko, „Studia Historicolitteraria” nr 15(185), s. 231−235.
Chmielewska Katarzyna (2021), Pamięć wielokierunkowa i agoniczna a polityka pamięci, „Zagłada Żydów. Studia i Materiały” nr 17, s. 420−434.
Dauksza Agnieszka (2016), Doświadczenie bez nazwy. „Oświęcim” ≠ Auschwitz, „Teksty Drugie” nr 6, s. 233−249.
Dąbrowski Bartosz (2011), Postpamięć, zależność, trauma [w:] Kultura po przejściach, osoby z przeszłością. Polski dyskurs postzależnościowy — konteksty i perspektywy badawcze, red. R. Nycz, TAiWPN Universitas, Kraków, s. 257−270.
Fajkowski Józef (1972), Wieś w ogniu. Eksterminacja wsi polskiej w okresie okupacji hitlerowskiej, Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, Warszawa.
Hirsch Marianne (1996), Past Lives: Postmemories in Exile, „Poetics Today” nr 17, s. 659−686.
Hirsch Marianne (2001), Surviving Images: Holocaust Photographs and the Work of Postmemory, „The Yale Journal of Criticism” t. 14, nr 1, s. 5−37.
Hirsch Marianne (2008), The Generation of Postmemory, „Poetics Today” nr 29, s. 103−128.
Hirsch Marianne (2010), Żałoba i postpamięć, przeł. K. Bojarska, [w:] Teoria wiedzy o przeszłości na tle współczesnej humanistyki, red. E. Domańska, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań, s. 247−280.
Janko Anna (2007), Dziewczyna z zapałkami, Wydawnictwo Nowy Świat, Warszawa.
Janko Anna (2015a), Mała zagłada, Kraków, ss. 261 [recenzja:] Boniecka Marzena (2015), Lektura cudzego cierpienia, „FA-art” nr 1−2(99−100), s. 108−113.
Janko Anna (2015a), Mała zagłada, Wydawnictwo Literackie, Kraków.
Janko Anna (2015b), „Homo sapiens to nieszczególny gatunek — pożera własne dzieci…”, rozm. przepr. S. Nowak, „Empik.com”, www.empik.com/empikultura/homo-sapiens-tonieszczegolny-
gatunek-pozera-wlasne-dzieci,11008,a [dostęp: 16.05.2023].
Janko Anna (2015c), „Skończyło się życie, a wieś przestała istnieć”. Anna Janko o pacyfikacji Zamojszczyzny i traumie drugiego pokolenia, rozm. przepr. A. Sańczuk, „Weekend.gazeta.pl”, www.weekend.gazeta.pl/weekend/7,152121,17293122,skonczylo-sie-zycie-a-wies-przestala-istniec-anna-janko.html [dostęp: 16.05.2023].
Janko Anna (2015d), Trauma odciśnięta w genach, rozm. przepr. M. Nowik, „Newsweek”, www.newsweek.pl/historia/trauma-odcisnieta-w-genach/5w7w0c2 [dostęp: 16.05.2023].
Janko Anna (2015e), Wojenny strach wszyty pod skórę, rozm. przepr. E. Padoł, „Wiadomości.onet.pl”, www.wiadomosci.onet.pl/kiosk/mala-zaglada-wojenny-strach-wszyty-pod-skore/ze4hv [dostęp: 16.05.2023].
Janko Anna (2016), Przekazywanie traumy — wywiad z Anną Janko, rozm. przepr. Z. Majer, „PROwincja”, www.prowincja.art.pl/przekazywanie-traumy-wywiad-z-anna-janko [dostęp: 16.05.2023].
Janko Anna (2019), Wokół „Małej zagłady” — „doświadczenie i zapis”. Anna Janko w rozmowie z Nicole Rut, rozm. przepr. N. Rut, „Studia Poetica” t. 7, s. 241−245.
Janusz Bernadetta (2015), Niewypowiedziane cierpienia. Międzypokoleniowy przekaz traumy, „Znak”, www.miesiecznik.znak.com.pl/7202015bernadetta-januszniewypowiedziane-cierpienia-miedzypokoleniowy-przekaz-traumy [dostęp: 16.05.2023].
Keff Bożena (2008), Utwór o Matce i Ojczyźnie, Korporacja Ha!art, Kraków.
Kobielska Maria (2021), Pamięć wielokierunkowa po polsku. Wypracowywanie archiwum [w:] Pamiętając komunizm w postkomunistycznej Europie. Pamięć historii i historia pamięci, red. R. Halili, Ł. Gemziak, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń, s. 181−202.
Koryncka-Gruz Natalia (2018), Mała Zagłada [film], Polska, TVP VOD, www.vod.tvp.pl/filmy-dokumentalne,163/mala-zaglada,312354 [dostęp: 16.05.2023].
Kubiszyn Marta (2019), Niepamięć — postpamięć — współpamięć. Zagłada lubelskich Żydów jako przedmiot kultury pamięci, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin.
Kuchta Anna (2015), Memory and Influence. A Story of Trauma Transmission in Anka Janko’s „Mała Zagłada”, „Maska” t. 28, s. 73−82.
Kuchta Anna (2020), Postpamięć [w:] A. Kuchta, Wobec postpamięci. Tożsamość drugiego pokolenia po Holokauście w świetle zjawiska postpamięci na podstawie wybranych przykładów współczesnej polskiej literatury wspomnieniowej, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków.
Lipowska-Teutsch Anna, Ryłko Ewa (2008), Trudności w dialogu międzypokoleniowym w obliczu traumy [w:] Pamięć wędrówki. Wędrówka pamięci, red. A. Lipowska-Teutsch, E. Ryłko, Towarzystwo Interwencji Kryzysowej, Kraków, s. 136−138. Ludobójstwo [hasło] [w:] Słownik Języka Polskiego PWN, www.sjp.pwn.pl/szukaj/ludob%C3%B3jstwo.html [dostęp: 16.05.2023].
Mach Anna (2016), Świadkowie świadectw. Postpamięć zagłady w polskiej literaturze najnowszej, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń.
Madajczyk Czesław (1965), Hitlerowski terror na wsi polskiej 1939−1945. Zestawienie większych akcji represyjnych, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa.
Nycz Ryszard (1997), Tropy „ja „. Koncepcje podmiotowości w literaturze polskiej ostatniego stulecia [w:] R. Nycz, Język modernizmu. Prolegomena historycznoliterackie, Leopoldinum, Wrocław.
Oleszkowicz Anna, Publicewicz Aleksandra (2020), Doświadczenie parentyfikacji a poczucie tożsamości w okresie wczesnej dorosłości, „Psychologia Rozwojowa” t. 25, nr 1, s. 85−99.
Partyga Ewa (2008), Tożsamość dziś: narracyjna? dialogowa? performatywna?, „Przestrzenie Teorii” nr 10, s. 63−73.
Rajewski Adam (2013), Rozważania na temat Assmannowskiej teorii pamięci, „Rocznik Antropologii Historii” nr 1(4), s. 187−202.
Rothberg Michael (2011), From Gaza to Warsaw: Mapping Multidirectional Memory, „Criticism Fall” t. 53, nr 4, s. 523−548.
Rothberg Michael (2013), Między Paryżem a Warszawą. Pamięć wielokierunkowa, etyka i odpowiedzialność historyczna, przeł. T. Bilczewski i A. Kowalcze-Pawlik [w:] Od pamięci biodziedzicznej do postpamięci, red. T. zostek, R. Sendyka, R. Nycz, Instytut Badań Literackich PAN, Warszawa, s. 161−188.
Rothberg Michael (2015), Prolog [w:] M. Rothberg, Pamięć wielokierunkowa. Pamiętanie Zagłady w epoce dekolonizacji, przeł. K. Bojarska, Instytut Badań Literackich PAN, Warszawa, s. 13−46.
Segal Hanna (2003), Sztuka i pozycja depresyjna [w:] H. Segal, Marzenie senne, wyobraźnia i sztuka, przeł. P. Dybel, TAiWPN Universitas, Kraków, s. 121−142.
Sitkowski Władysław (1999), Sochy dawniej i dziś, Towarzystwo Miłośników Zwierzyńca, Zwierzyniec.
Spiegelman Art (2001), Maus. Opowieść ocalałego, cz. 2: I tu się zaczęły moje kłopoty, przeł. P. Bikont, Post, Kraków.
Szczepan Aleksandra (2013), Rozrachunki z postpamięcią [w:] Od pamięci biodziedzicznej do
postpamięci, red. T. Szostek, R. Sendyka, R. Nycz, Instytut Badań Literackich PAN, Warszawa, s. 317−328.
Szoa [hasło] [w:] Słownik Języka Polskiego PWN, www.sjp.pwn.pl/sjp/Shoah;2575374.html [dostęp: 16.05.2023].
Tippner Anja (2016), Sensing the meaning, working towards the facts: drugie pokolenie a pamięć
o Zagładzie w tekstach Bożeny Keff, Magdaleny Tulli i Agaty Tuszyńskiej, „Teksty Drugie” nr 1, s. 68−87.
Tokarska Urszula (2011), Tożsamość narracyjna w dobie płynnej nowoczesności — nowe wyzwania dla psychologii narracyjnej [w:] Pejzaże tożsamości. Teoria i empiria w perspektywie interdyscyplinarnej, red. H. Bożek, R. Furman, E. Litak, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków, s. 37−50.
Tulli Magdalena (2014), Szum, Znak, Kraków.
Ubertowska Aleksandra (2007), Świadectwo — trauma — głos. Literackie reprezentacje Holokaustu, TAiWPN Universitas, Kraków.
Ubertowska Aleksandra (2014), Holokaust. Auto(tanato)grafie, Instytut Badań Literackich PAN, Warszawa.
Wądolny-Tatar Katarzyna (2016), Przepisana biografia matki. O „Małej Zagładzie” Anny Janko w perspektywie pamięci biodziedzicznej [w:] Literatura prze-pisana II. Od zapomnianych teorii do kryminału, red. A. Izdebska, A. Przybyszewska, D. Szajnert, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź, s. 109−121.
Wóycicka Zofia (2009), Przerwana żałoba. Polskie spory wokół pamięci nazistowskich obozów koncentracyjnych i zagłady 1944–1950, Wydawnictwo Trio, Warszawa.
Zagłada [hasło] [w:] Poradnia Językowa PWN (2017), www.sjp.pwn.pl/poradnia/haslo/Zaglada-mala-czy-wielka-litera;17657.html [dostęp: 16.05.2023].
Zagłada [hasło] [w:] Słownik Języka Polskiego PWN, www.sjp.pwn.pl/szukaj/zag%C5%82ada.html [dostęp: 16.05.2023].
