How a Musical Form Becomes a Literary Genre
DOI:
https://doi.org/10.26485/ZRL/2023/66.1/12Keywords:
musical form; literary genre; intersemiotic translation; formal mimeticism; poetryAbstract
The aim of the article is to look at the problem of complicated relationships between musical forms and literary genres, as well as the process of transformation of one form into another. The main thesis of the text is the observation that musical forms affect literary works in two basic ways: they affect either the meaning (semantic integration) or the form (structural and compositional integration) of works. These processes can be accompanied by various creative motivations: transformational (intersemiotic translation, literary score) or metaformal (formal mimicry, metaform). The result of these operations is either works that translate the structure of a musical form into a poetic work, or works that merely imitate these forms, using musical motifs more freely. Separately, it is also worth distinguishing such a thematization of musical forms that leads to their use as a color metaphor or an object of description. An important problem raised in the article is also the issue of including musical poetic genres in the logic of the historical-literary process and considering them as forms undergoing development. A scherzo, a prelude or a nocturne written by representatives of positivist, modernist or interwar period literature should be considered in a completely different way. Musical literary forms were brought to life in the mid-nineteenth century, and over the next decades they were subject to historical, social, and cultural changes. Undoubtedly, cultural and ideological factors, and not only formal and compositional factors, contributed to their creation. Musical genres in poetry develop slightly differently for this reason, and their genesis allows for broadening the context enabling their proper interpretation.
References
Bachtin Michaił (1986), Estetyka twórczości słownej, przeł. D. Ulicka, opr. E. Czaplejewicz, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa.
Bajda Justyna (2019), Przekład intersemiotyczny. Wyspa umarłych Arnolda Böcklina w różnych stanach skupienia, „Academic Journal of Modern Philology” nr 8.
Białas Maciej (2009), Chopin w krainie mitu, „Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska. Sectio L” nr 7.
Bogalecki Piotr (2015), Czytanie partytur. W stronę partyturowego stylu odbioru tekstów literackich, „Ruch Literacki” z. 6.
Bogalecki Piotr (2017), Transkrypcje. Tradycja i eksperyment w polskich powojennych wierszach-partyturach, „Wielogłos” nr 2.
Bogalecki Piotr (2020), Wiersze-partytury w poezji polskiej neoawangardy, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków.
Burzyńska Anna, Markowski Michał Paweł (2009), Teorie literatury XX wieku. Podręcznik, Wydawnictwo Znak, Kraków.
Chmielecki Konrad (2008), Estetyka intermedialności, Wydawnictwo Rabid, Kraków.
Chomiński Józef, Wilkowska-Chomińska Krystyna (1983), Formy muzyczne, t. 1: Teoria formy. Małe formy instrumentalne, Państwowe Wydawnictwo Muzyczne, Kraków.
Cieślak Robert (2005), Wobec intersemiotyczności, „Teksty Drugie” nr 5.
Cieśla-Korytowska Maria (2003), Szmery i trzaski w „Panu Tadeuszu”, „Pamiętnik Literacki” z. 4.
Cieśla-Korytowska Maria (2009), To wszystko trwa jak Szopen… w poezji polskiej [w:] Chopin w kulturze polskiej, red. M. Gołąb, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław.
Dutka Elżbieta (2007), O przekładzie intersemiotycznym [w:] Wiedza o kulturze w szkole, red. A. Gomóła, E. Dutka, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice.
Frączkiewicz Aleksander, Skołyszewski Franciszek (1988), Formy muzyczne, t. 1, Państwowe Wydawnictwo Muzyczne, Kraków.
Głowiński Michał (1980), Literackość muzyki — muzyczność literatury [w:] Pogranicza i korespondencje sztuk, red. T. Cieślikowska, J. Sławiński, Ossolineum, Wrocław.
Głowiński Michał (1986), O intertekstualności, „Pamiętnik Literacki” z. 4.
Głowiński Michał (1997), Gatunki literackie w muzyce [w:] M. Głowiński, Narracje literackie i nieliterackie, TAiWPN Universitas, Kraków.
Grochowski Grzegorz (2018), Pamięć gatunków. Ponowoczesne dylematy atrybucji gatunkowej, Instytut Badań Literackich PAN, Warszawa.
Hejmej Andrzej (2003), Partytura literacka. Przedmiot badań komparatystyki interdyscyplinarnej, „Teksty Drugie” nr 4.
Hejmej Andrzej (2012a), Muzyczność dzieła literackiego, wyd. 3, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń.
Hejmej Andrzej (2012b), Muzyka w literaturze. Perspektywy komparatystyki interdyscyplinarnej,
TAiWPN Universitas, Kraków.
Hejmej Andrzej (2013), Komparatystyka. Studia literackie — studia kulturowe, TAiWPN Universitas, Kraków.
Hejmej Andrzej (2014), Literatura w społeczeństwie medialnym, „Teksty Drugie” nr 2.
Hejmej Andrzej (2016), Komparatystyka intermedialna, „Rocznik Komparatystyczny” nr 7.
Hejmej Andrzej (2022), Skryptoralność. Literatura w dobie społeczeństwa medialnego, TAiWPN Universitas, Kraków.
Hendrykowski Marek (2013), Adaptacja jako przekład intersemiotyczny, „Przestrzenie Teorii” nr 20.
Kaźmierczak Marta (2017), Od przekładu intersemiotycznego do intersemiotycznych aspektów tłumaczenia, „Przekładaniec” nr 34.
Kolbuszewski Jacek (2011), „Jeszcze go widzę, jak w skromnej postawie Stał w środku sali ze skrzypcami w ręku…”. Wiersze o Karolu Lipińskim [w:] Kto ma talenta jest chwałą narodu. Wiersze o Karolu Lipińskim, zebr. M. Bąk, J.A. Choroszy, Akademia Muzyczna im. Karola Lipińskiego we Wrocławiu, Wrocław.
Kostkiewiczowa Teresa (2000), hasła: Nokturn, Preludium, Scherzo [w:] Słownik terminów literackich, red. J. Sławiński, Ossolineum, Wrocław.
Kristeva Julia (1983), Słowo, dialog i powieść [w:] Bachtin. Dialog — język — literatura, red. E. Czaplejewicz, E. Kasperski, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa.
Maciąg Kazimierz (2020), Kornel Ujejski i muzyka, „Tematy i Konteksty” nr 10.
Martuszewska Anna (2005), Tekst dzieła literackiego jako partytura, „Przestrzenie Teorii” nr 5.
Michałowski Piotr (2007), Gatunki i konwencje w poezji [w:] Polska genologia literacka, red. D. Ostaszewska, R. Cudak, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Piaskowski Łukasz (2023a), Romantyczne koncerty poetyckie. Wstępne rozpoznanie [w:] Między Fredrą a Norwidem. Prace ofiarowane Profesorowi Marianowi Urselowi, red. M. Jonca, M. Łoboz, O. Taranek-Wolańska, Pewne Wydawnictwo, Kielce.
Piaskowski Łukasz (2023b), Dźwiękowe i muzyczne aspekty twórczości poetyckiej dwudziestolecia międzywojennego [niepublikowana rozprawa doktorska], Uniwersytet Wrocławski, Wrocław.
Podhajski Marek (1991), Formy muzyczne, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa.
Podolska Paulina (2016), Kornel Ujejski jako tłumacz utworów muzycznych. Wokół „Wniebowzięcia” z cyklu Tłumaczeń Szopena, „Świat Tekstów. Rocznik Słupski” nr 14.
Reimann Aleksandra (2012), Muzyczny styl odbioru — muzyczny interpretant — literacka forma muzyczna, „Przestrzenie Teorii” nr 17.
Sendyka Roma (2012), W stronę kulturowej teorii gatunku [w:] Kulturowa teoria literatury, t. 1: Główne pojęcia i problemy, red. M.P. Markowski, R. Nycz, wyd. 2, TAiWPN Universitas, Kraków.
Skiba Dominika (2016), Cyganeria artystyczna i cyganowanie w romantycznej Warszawie, Ossolineum, Wrocław.
Słodczyk Rozalia (2018), Terminologiczne konfuzje wokół zagadnienia relacji werbalno-wizualnych: ekfraza a intersemiotyczność, intermedialność, obrazowość, ikoniczność, „Porównania” nr 22.
Słowacki Juliusz (1996), Beniowski. Poema, opr. A. Kowalczykowa, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław.
Stykowa Maria Barbara (1975), „Correspondance des arts” w tytułach dzieł sztuki z okresu około 1900, „Roczniki Humanistyczne” z. 1.
Śniecikowska Beata (2010), Młodopolska „muzyczność” w futurystycznych uszach, czyli o awangardowych aktualizacjach symbolistycznej „dźwiękowości” poezji [w:] Młodopolska synteza sztuk, red. H. Ratuszna, R. Sioma, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń.
Tatarkiewicz Władysław (2009), Historia estetyki, t. 1, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Tomaszewski Mieczysław (2009), Muzyka i literatura [w:] Słownik literatury polskiej XIX wieku, red. J. Bachórz, A. Kowalczykowa, Ossolineum, Wrocław.
Wasilewska-Chmura Magdalena (2011), Przestrzeń intermedialna literatury i muzyki. Muzyka jako model i tworzywo w szwedzkiej poezji późnego modernizmu i neoawangardy, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków.
Wieczorek Ryszard J. (1995), Ut cantus consonet verbis. Związki muzyki ze słowem we włoskiej refleksji muzycznej XVI wieku, Ars Nova, Poznań.
Wójcik Danuta (2006), ABC form muzycznych, Musica Iagellonica, Kraków.
Zarych Elżbieta (2015), Nocna rozmowa — nokturn w muzyce, literaturze i malarstwie romantyzmu, „Teksty Drugie” nr 5.
Zbierzchowski Henryk (1923), Erotyki, Spółka Nakładowa „Odrodzenie”, Lwów.
