Obraz gwary utrwalony w słowach i ich wykładnikach kulturowych
DOI:
https://doi.org/10.26485/RKJ/2023/71/8Słowa kluczowe:
gwara, słownictwo gwarowe, kontekst kulturowy, region lubelskiAbstrakt
Przedmiotem rozważań jest gwara jako wartość w kontekście słownictwa wpisanego w aspekt obyczajowo-kulturowy i ludową świadomość językową mieszkańców wsi. Obraz ten pokazano na przykładzie wybranych haseł ze Słownika gwar Lubelszczyzny (wianuszków, jaskółczego ziela, południcy, kołowrotka). Podstawę materiałową stanowią wypowiedzi zebrane w latach 1986–2022 od mieszkańców wsi regionu lubelskiego, ale oddające istotną rolę leksyki gwarowej każdego regionu z funkcją tożsamościową, identyfikującą i porządkującą przestrzeń językową. Taka segmentacja przestrzeni wiejskiej jest ważna i niezbędna w sytuacji nie tylko zaniku nazw i desygnatów ludowych, ale także zmian cywilizacyjnych. Słowa, postrzegane jako świadectwo funkcjonowania wspólnoty i wpisane w szerszy kontekst kulturowy, są także swoistym fenomenem komunikacyjnym zanurzonym w czasie
Bibliografia
Adamowski Jan, 1997, Wianeczki na Boże Ciało – wierzenia i zwyczaje z terenu gminy Borki (woj. lubelskie), „Twórczość Ludowa”, R. XII, nr 2, s. 20–23.
Adamowski Jan, Tymochowicz Mariola, 2001, Obrzędy i zwyczaje doroczne z obszaru województwa lubelskiego (próba słownika), w: A. Gauda, red., Dziedzictwo kulturowe Lubelszczyzny, Polskie Towarzystwo Ludoznawcze, Lublin, s. 35–62.
Bartmiński Jerzy, 2007, Czym zajmuje się etnolingwistyka?, w: tenże, Stereotypy mieszkają w języku. Studia etnolingwistyczne, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin, s. 32–39.
Brzozowska-Krajka Anna, 1994, Symbolika dobowego cyklu powszedniego w polskim folklorze tradycyjnym, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin.
Cygan Stanisław, 2011, Przejawy świadomości językowej mieszkańców wsi końca XX wieku na przykładzie Lasocina na Kielecczyźnie, Wydawnictwo Uniwersytetu Humanistyczno-Przyrodniczego Jana Kochanowskiego, Kielce.
Kąś Józef, 1994, Interferencja leksykalna słownictwa gwarowego i ogólnopolskiego (na przykładzie gwar orawskich), Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków.
Kucharzyk Renata, 2001, Gwara w ocenie jej użytkowników, „Język Polski”, R. LXXXI, s. 98–103.
Kurek Halina, 1995, Przemiany językowe wsi regionu krośnieńskiego (studium socjolingwistyczne), Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków.
Kurek Halina, 2012, Czynniki socjolingwistyczne a przemiany polszczyzny mówionej w ostatnim półwieczu, w: taż, red., Języki słowiańskie w ujęciu socjolingwistycznym, Księgarnia Akademicka, Kraków, s. 85–92.
Lasota Piotr, 2012, Demonologia ludowa, w: K. Gajowiak, M. Krzykała, P. Lasota, Anioły i diabły. Zaczarowana Lubelszczyzna, Wydawnictwo Ośrodka „Brama Grodzka – Teatr NN”, Lublin, s. 22–137.
Pelcowa Halina, 2004, Wartościowanie gwary w wypowiedziach mieszkańców wsi, w: Z. Krążyńska, Z. Zagórski, red., Poznańskie Spotkania Językoznawcze, t. XIII, „Prace Komisji Językoznawczej”, t. 42, Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk, Poznań, s. 125–137.
Pelcowa Halina, 2006, Kwalifikatory w wypowiedziach gwarowych jako sposób interpretacji świata, w: Z. Krążyńska, Z. Zagórski, red., Poznańskie Spotkania Językoznawcze, t. XV, „Prace Komisji Językoznawczej”, t. 44, Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk, Poznań, s. 107–116.
Pelcowa Halina, 2012, Społeczne uwarunkowania gwar ludowych, w: H. Kurek, red., Języki słowiańskie w ujęciu socjolingwistycznym, Księgarnia Akademicka, Kraków, s. 183–194.
Pelcowa Halina, 2016, Gwara – dziedzictwo ciągle żywe czy już zapomniane?, „Język Polski”, R. XCVI, z. 10, s. 5–14.
Pelcowa Halina, 2017, Słownik gwar Lubelszczyzny, t. V: Świat roślin, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin.
Pelcowa Halina, 2020, Słownik gwar Lubelszczyzny, t. VII: Odzież i obuwie. Przędzenie lnu i tkanie płótna, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin.
Pelcowa Halina, 2021, Dziedzictwo kulturowe Lubelszczyzny zamknięte w wypowiedziach gwarowych, w: M. Rzeszutko, B. Maliszewski, red., Teksty kultury 3. Oblicza komunikacji XXI wieku, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin, s. 119–135.
Pelcowa Halina, 2022, Słownik gwar Lubelszczyzny, t. X: Obrzędowość i obyczajowość ludowa, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin.
Pełka Leonard, 1987, Polska demonologia ludowa, Wydawnictwo Replika, Warszawa.
Puzynina Jadwiga, 1992, Język wartości, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Stomma Ludwik, 1986, Antropologia kultury wsi polskiej XIX wieku, Instytut Wydawniczy PAX, Warszawa.
Walczak Bogdan, 1988, Kwalifikatory w słownikach języka polskiego, w: M. Basaj, red., Wokół języka. Rozprawy i studia poświęcone pamięci profesora Mieczysława Szymczaka, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław, s. 413–422.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2023 Łódzkie Towarzystwo Naukowe
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
