Wykładniki stylizacji gwarowej w „Młodości Jasia Kunefała” Stanisława Piętaka
DOI:
https://doi.org/10.26485/RKJ/2023/71/6Słowa kluczowe:
dialektyzacja, wykładniki stylizacji gwarowej, literatura chłopska, Stanisław PiętakAbstrakt
Już w czasach pozytywizmu stylizacja gwarowa stała się zabiegiem typowym dla prozy opowiadającej o życiu na wsi. Na przełomie XIX i XX wieku rozwinął się nurt chłopski, którego przedstawicielem jest Stanisław Piętak – poeta i prozaik pochodzący z Wielowsi, osady położonej pomiędzy Sandomierzem i Tarnobrzegiem. Jest to teren, na którym gwara sandomierska sąsiaduje z gwarą lasowską. W roku 1938 ukazała się powieść S. Piętaka pt. Młodość Jasia Kunefała, stanowiąca pierwszą część trylogii o życiu wiejskiego rodu Kunefałów. Tekst przesycony jest elementami gwarowymi, zwłaszcza w warstwie dialogowej.
W artykule omówiono najważniejsze wykładniki stylizacji gwarowej w powieści. Autor oddał tak typowe dla gwary cechy fonetyczne, jak występowanie samogłosek ścieśnionych w uzasadnionych pozycjach, odmienną realizację samogłosek nosowych, mazurzenie czy typową dla ziemi sandomierskiej depalatalizację spółgłosek m i w pod wpływem gwar mazowieckich. Mowa bohaterów wyróżnia się gwarowymi formacjami słowotwórczymi, zjawiskami fleksyjnymi i składniowymi, a także słownictwem typowym dla kultury wiejskiej, w tym bogatą gwarową onimią.
Choć podstawę stylizacyjną stanowi znana pisarzowi z autopsji gwara Wielowsi, wiele przeniesionych na łamy powieści cech jest typowych dla ogółu gwar Małopolski środkowo-północnej. Zamiarem autora było oddanie przejawiającego się w języku wiejskiego kolorytu
Bibliografia
Chudziński Edward, 1975, Chłopski ruch literacki w dwudziestoleciu międzywojennym, „Pamiętnik Literacki”, t. 66, s. 59–96.
Chudziński Edward, 1985, W kręgu kultury i literatury chłopskiej 1918–1939, Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, Warszawa.
Cygan Stanisław, 2010, Charakterystyka gwar Kielecczyzny, w: H. Karaś, red., Dialekty i gwary polskie. Kompendium internetowe, http://www.dialektologia.uw.edu.pl/index.php?l1=mapa-serwisu&l2=&l3=&l4=kieleckie-gwara-regionu-mwr (dostęp: 30.03.2023).
Doroszewski Witold, 1955, Studia fonetyczne z kilku wsi mazowieckich, Zakład im. Ossolińskich, Wrocław.
Dubisz Stanisław, 1979, Metody stylizacji gwarowej w przekroju historycznym, w: A. Preyzner, J. Tokarski, red., Język – teoria – dydaktyka. Materiały III Konferencji Młodych Językoznawców – Dydaktyków. Zielona Góra 26–27 maja 1978 r., Wyższa Szkoła Pedagogiczna, Kielce, s. 76–92.
Dubisz Stanisław, 1988, Formy i funkcje stylizacji gwarowej w ludowym nurcie prozy, „Polonistyka”, nr 8, s. 610–622.
Dubisz Stanisław, 2013, Dialekt i gwara – integracja językowa – stylizacja gwarowa, w: tenże, Językoznawcze studia polonistyczne, t. 1: Dialektologia i jej pogranicza, Wydział Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa, s. 37–66.
Dubisz Stanisław, 2015, Językoznawcze studia polonistyczne, t. 3: Stylistyka – retoryka – translatoryka, Wydział Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa.
Filin Fiedor, 1960, Wyraz gwarowy i jego granice, „Poradnik Językowy”, z. 6, s. 247–264.
Furdal Antoni, 1955, Mazowieckie dyspalatalizacje spółgłosek wargowych, Zakład im. Ossolińskich – Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, Wrocław.
Jarzębski Jerzy, 1974, Z problemów pisarstwa ludowego w 20-leciu międzywojennym, „Acta Universitatis Wratislaviensis. Prace Literackie”, R. XVI, nr 240, s. 175–204.
Karaś Halina, 2010, Gwara regionu – Lasowiacy, w: taż, red., Dialekty i gwary polskie. Kompendium internetowe, http://www.dialektologia.uw.edu.pl/index.php?l1=mapa-serwisu&l2=&l3=&l4=lasowiacy-gwara-regionu-mwr (dostęp: 30.03.2023).
Karaś Marian, 1960, Wytyczne doboru wyrazów języka ogólnonarodowego do Słownika gwar polskich, „Język Polski”, R. XL, z. 3, s. 161–169, 262–281.
Kotula Franciszek, 1962, Z sandomierskiej puszczy, Wydawnictwo Literackie, Kraków.
Nitsch Kazimierz, 1953, Co wiemy naprawdę o dialektach ludowych XVI wieku?, „Język Polski”, R. XXXIII, z. 4, s. 225–244.
Piętak Stanisław, 1957, Młodość Jasia Kunefała, Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, Warszawa.
Pluta Feliks, 1971, Gwara w utworach współczesnych pisarzy pochodzenia północnomałopolskiego, Zakład Narodowy imienia Ossolińskich – Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, Wrocław.
Reczek Stanisław, 1969, Z zagadnień języka i stylu. O języku prozy Stanisława Piętaka, w: S. Frycie, red., Stanisław Piętak, poeta i prozaik. Zbiór artykułów i rozpraw, Rzeszowskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk, Wyższa Szkoła Pedagogiczna w Rzeszowie, Rzeszów, s. 209–245.
Reichan Jerzy, Woźniak Kazimierz, 2004, Polskie atlasy dialektologiczne i etnograficzne, Wydawnictwo Lexis, Kraków.
Skubalanka Teresa, 2001, Podstawy analizy stylistycznej. Rozważania o metodzie, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin.
Śliwiński Władysław, 2016, Dialektyzmy i kultura ludowa w dramatach Stanisława Wyspiańskiego, Wydawnictwo Libron – Filip Lohner, Kraków.
Wilkoń Aleksander, 1999, Język artystyczny. Studia i szkice, Wydawnictwo Naukowe Śląsk, Katowice.
Wójtowicz Janina, 1966, Charakterystyka fonetyczna gwar między Wisłą, Sanem, Wisłokiem i Wisłoką, Zakład Narodowy im. Ossolińskich: Polska Akademia Nauk, Wrocław
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2023 Łódzkie Towarzystwo Naukowe
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
