Pochodzenie i wiek kopców preriowych w południowej Albercie, Kanada
DOI:
https://doi.org/10.26485/BP/1969/19/3Słowa kluczowe:
peryglacjał, datowania, osady jezior proglacjalnychAbstrakt
Rozmieszczenie kopców preriowych, w szczególności, w rejonie Foremost-Cypress Hills oraz na obszarze między Cypress Hills a Edmonton, w ujęciu ogólnym zostało opisane i poddane analizie. Wcześniejsze hipotezy na temat ich pochodzenia nad- lub podlodowcowego nie tłumaczą przerw w wale otaczającym kopce i nie potrafią wyjaśnić ich występowania zarówno na osadach lodowcowych, jak i proglacjalnych. Prawdopodobniejszy jest peryglacjalny mechanizm powstawania.
Pod względem formy kopce preriowe są podobne, choć nie identyczne, do zwalonych pingo w Europie Zachodniej. Jednak w tych pierwszych występuje nadmiar materiału. Niskie granice Atterberga w glinie kopców z rejonu Foremost-Cypress Hills oraz wysoka zawartość montmorylonitu we frakcji ilastej sugerują, że prawdopodobne jest podpowierzchniowe przemieszczanie się tego materiału w warunkach przesycenia.
Potencjał unoszenia mrozowego tej gliny jest znaczny i mogły się w niej tworzyć soczewki lodowe o dużej grubości. Macierzysta rzeźba terenu, na którym występują kopce, była prawdopodobnie falistą równiną morenową lub równiną jeziorną o małej wewnętrznej rzeźbie. W warunkach klimatu peryglacjalnego segregacja lodu rozpoczęłaby się wcześniej i trwałaby dłużej pod obniżeniami niż pod wypukłościami takiej rzeźby, jeśli glina jest nasycona wodą. Poniżej przesuwającego się w dół frontu zamarzania przesycenie występuje tylko wtedy, gdy segregacja lodu ustanie. Dzieje się to wcześniej pod wypukłościami niż pod obniżeniami terenu macierzystego. "Erupcja" i podpowierzchniowy ruch osadów w kierunku miejsc występowania kopców są wyjaśniane tworzeniem się "zamkniętych systemów" przesyconej gliny między łukowatym frontem wiecznej zmarzliny powyżej a pozostałą warstwą wiecznej zmarzliny lub powierzchnią skały macierzystej poniżej.
Większość kopców preriowych występuje w pasach, które biegną regionalnie równolegle do proglacjalnych osadów jeziornych. Pasy te wydają się być zlokalizowane w strefach brzegowych dawnych jezior proglacjalnych. W rejonie Foremost-Cypress Hills osady jeziora proglacjalnego, wzdłuż którego brzegu uformowały się pola kopców, mają mniej niż 20 600 lat. Minimalny wiek kopców preriowych określono na 12 500 lat.
Bibliografia
Auber, J., 1951 - Sur les formations particulières presentées par une gravière de la région parisienne. Rev. Géom. Dyn., vol. 2; p. 214-222.
Bayrock, L. A., 1957 - Glacial Geology, Alliance-Brownfield District, Alberta. Res. Counc. Alberta, Geol. Div., Prel. Rep. 57-2.
Bayrock, L. A., 1966 - Recent orogenic uplift in Western Canada, indicated by tilted Glacial Lake Edmonton. Manuscript.
Bayrock, L. A. and G. M. Hughes, 1962 - Surficial Geology of the Edmonton District, Alberta. Res. Counc. Alberta, Geol. Div., Prei. Rep. 62-6.
Bik, M. J. J., 1960 - Zur Geomorphologie und Glazialgeologie des Fröhdischbach- und Mühltobeltals, Vorarlberg, Oesterreich. Publ. Fysischgeografisch Laboratorium, Universiteit van Amsterdam, No. 3.
Bik, M. J. J., 1967 - On the periglacial origin of prairie mounds, N.D.G.S., Misc. Series, No. 30; p. 83-94.
Bik, M. J. J., 1968 - Morphoclimatic observations on prairie mounds. Zeitschrift für Geomorphologie, NF, vol. 12; p. 409-469.
Bretz, J. H., 1943 - Keewatin endmoraines in Alberta. Geol. Soc. Am., Bull., vol. 54; p. 31-52.
Broecker, W. S., and W. R. Farrand, 1963 - Radiocarbon age of the Two Creeks Forest Bed, Wisconsin. Geol. Soc. Am. Bull., vol. 74; p. 795-802.
Butkovitch, T. R. and J. K. Landauer, 1960 - Creep of ice at low stresses. CRREL Research Report, No. 72.
Byrne, P. J. S., and R. N. Forvalden, 1959 - The clay mineralogy and chemistry of the Bearpaw Formation of southern Alberta. Res. Counc. Alberta, Geol. Div., Bull., No. 4.
Christiansen, E. A. 1956 - Glacial Geology of the Moose Mountain area, Saskatchewan. Sask. Dept. Min. Res., Report 21.
Christiansen, E. A., 1959 - Glacial Geology of the Swift Current Area, Saskatchewan. Sask. Dept. Min. Res., Report 32.
Christiansen, E. A., 1960 - Geology and Groundwater Resources of the Qu'Appelle area, Saskatchewan. Sask. Res. Counc., Geol. Div., Report 1.
Christiansen, E. A., 1961 - Geology and Groundwater Resources of the Regina area, Saskatchewan. Sask. Res. Counc., Geol. Div. Report 2.
Christiansen E. A., 1965a - Geology and Groundwater Resources of the Kindersley area, Saskatchewan. Sask. Res. Counc., Geol. Div., Report 7.
Christiansen, E. A., 1965b - Ice-frontal positions in Saskatchewan. Sask. Res. Counc., Geol. Div., Map. 2.
Clayton, L., 1962 - Glacial Geology of Logan and McIntosh counties, North Dakota. N.D.G.S., Bull., 37.
Clayton, L., 1964 - Karst topography on stagnant glaciers. Jour. Glaciology, vol. 5; p. 107-112.
Clayton, L., 1967 - Stagnant-glacier features of the Missouri Coteau in North Dakota. N.D.G.S., Misc. Series, No. 30; p. 25-46.
Clayton, L. and J. A. Cherry, 1967 - Pleistocene superglacial and ice walled lakes of west-central North America. N.D.G.S., Misc. Series, No. 30; p. 47-52.
Craig, B. C., 1956 - Surficial geology of the Drumheller area, Alberta. Ph. D. Thesis, University of Michigan
Craig, B. C., 1959 - Pingo in the Thelon Valley, Northwest Territories: Radiocarbon age and historical significance of the contained organic material. Geol. Soc. Am., Bull., vol. 70; p. 509-510.
Dostovalov, B. N. and A. I. Popov, 1963 - Polygonal systems of ice wedges and conditions of their development. Proc. Permafrost International Conference, Indiana; p. 102-106.
Dyck, W., and J. G., Fyles, 1964 - Geological Survey of Canada radiocarbon dates III. Geol. Survey of Canada, Paper 64-40.
Dyck, W., J. G. Fyles and W. Blake, 1965 - Geological Survey of Canada radiocarbon dates IV. Geol. Survey of Canada, Paper 65-74.
Flint, R. F., 1957 - Glacial and Pleistocene Geology. Wiley and Sons, New York.
Forman, S. A., and H. M. Rice, 1959 - A mineralogical study of some core samples from the Bearpaw Formation. Can. Jour. Soil Sci., vol. 39; p. 178-184.
Frye, J. C., and H. B. Willman, 1960 - Classification of the Wisconsin Stage in the Lake Michigan Glacial Lobe. Illinois Geol. Survey, Circ., No. 285.
Gardiner, R. T., 1965 - Mineralogical and chemical composition of some prairie clays. NRC., Div. Build. Res. Techn. Paper.
Gravenor, C. P., 1955 - The origin and significance of prairie mounds. Am. Jour. Sci., vol. 253; p. 475-481.
Gravenor, C. P., and L. A. Bayrock, 1955 - Use of indicators in the determination of ice-movement directions in Alberta. Bull. Geol. Soc. Am., vol. 66; p. 1325-1328.
Gravenor, C. P., and R. B. Ellwood, 1957 - Glacial geology, Sedgewick District, Alberta. Res. Counc. Alberta, Prel. Report 57-1.
Gravenor, C. P., and W. O. Kupsch, 1959 - Ice-disintegration features in Western Canada. Jour. Geol., vol. 67; p. 48-64.
Greer, J. E., and E. A. Christiansen, 1963 - Geology and ground water resources of the Wynard area, (72P), Saskatchewan. Sask. Res. Counc., Geol. Div., Report 3.
Hammen, T. van der, and J. C. Vogel, 1966 - The Susaca-interstadial and the subdivision of the Late-Glacial. Geol. & Mijnb., vol. 45; p. 33-35.
Hammen, T. van der G. C. MaarleveId, J. C. Vogel and W. H. Zagwijn, 1967 - Stratigraphy, climatic succesion and radiocarbon dating of the last glacial in the Netherlands. Geologie en Mijnbouw, vol. 46; p. 79-95.
Henderson, E. P., 1952 - Pleistocene geology of the Watino Quadrangle, Alberta. Ph. D. Thesis, Indiana University (unpubl).
Henderson, E. P., 1959 - Surficial geology of the Sturgeon Lake map area. Geol. Survey of Canada, Memoir, 303.
Holmes, G. W., H. L. Foster and D. M. Hopkins, 1963 - Distribution and age of pingos of interior Alaska. Proc. Permafrost International Conference, Indiana; p. 88-95.
Hoppe, G., 1952 - Hummocky moraine regions with special reference to the interior of Norbotten. Geol. Annaler, vol. 34; p. 1-72.
Horberg, L., 1952 - Pleistocene Drift Sheets in the Lethbridge region, Alberta, Canada. Jour. Geol., vol. 60; p. 303-330.
Horberg, L., 1954 - Rocky Mountain and Continental Pleistocene deposits in the Waterton region, Alberta, Canada. Geol. Soc. Am., Bull., vol. 65; p. 1094-1143.
Johnston, W. A., et al., 1948 - Surface deposits, southern Saskatchewan. Geol. Survey of Canada, Paper 48-18.
Johnston, W. A., and R. T. D. Wickenden, 1931 - Moraines and Glacial Lakes in southern Saskatchewan and southern Alberta, Canada. Trans. R.C.S., Sec. IV; p. 29-44.
Jungerius, P. D.,1967 - Age and origin of the Cypress Hills Plateau surface in Alberta. Geog. Bull., vol. 8; p. 307-318.
Klebelsberg, R. von, 1948 - Handbuch der Gletscherkunde und Glazialgeologie. Springer Verlag, Wien.
Lachenbruch, A. H., 1963 - Contraction theory of ice-wedge polygons: a qualtitative discussion. Proc. Permafrost International Conference, Indiana; p. 63-71.
Lemke, R. W., W. M. Laird, M. J. Tipton, and R. M. Lindvall, 1965 - Quaternary geology of the Northern Great Plains - in: The Quaternary of the United States; 15-27, Princeton.
Maarleveld, G. C., 1965 - Frost mounds. A summary of the literature of the past decade. Med. Geol. Stichting, NS., No. 17; p. 7-20.
Maarleveld, G. C., and J. C. van den Toorn, 1955 - Pseudo-solle in Noord Nederland. Tijdschr. Kon. Ned. Aardrijksk Gen., vol. 72; p. 344- 360.
Mackay, J. Ross, 1962 - Pingos of the Pleistocene Mackenzie Delta area. Geog. Bull., vol. 18; p. 21-63.
Mackay, J. Ross, 1963 - Pingos in Canada. Proc. Permafrost International Conference, Indiana; p. 71-75.
Mathews, W. H., 1963 - Quaternary stratigraphy and geomorphology of the Fort St. John area, northeastern British Columbia. Dept. Mines & Petr. Res., Victoria.
Meyboom, P., 1966 - Unsteady groundwater flow near a willow ring in hummocky moraine. Hydrology, vol. 4; p. 38.
Michel, J. P., 1962 - Description des formations quaternaires semblables à des ,,diaprs" dans les alluvions anciennes de la Seine et de la Marne près de Paris. Bull. Soc. Géol. France; p. 795-799.
Mückenhausen, E., 1960 - Eine besondere Art von Pingos am Hohen Venn/Eifel. Eiszeitalter und Gegenwart, Bd. 2; p. 5-11.
Müller, F., 1959 - Beobachtungen über Pingos. Meddelelser om Grønland, vol. 153, No. 3.
Müller, F., 1962 - Analysis of some stratigraphic observations and C14 dates from two pingos in the Mackenzie Delta. Arctic, vol. 15; p. 278- 288.
Parizek, R. R., 1964 - Geology of the Willowbunch Lake area, Saskatchewan. Sask. Res. Counc., Geol. Div., Report No. 4
Pissart, A., 1956 - L'origine périglaciaire des viviers des Hautes Fagnes. Ann. Soc. Géol. Bel., vol. 79; p. 119-131.
Pissart, A., 1958 - Les dépressions fermées dans la région parisienne. Le problème de leur origine. Rev. Géom. Dyn., vol. 9.
Pissart, A., 1963 - Les traces de ,,pingos" du Pays de Galles (Grande Bretagne) et du Plateau des Hautes Fagnes (Belgique). Zeitschrift f. Geomorphologie, Bd. 7; p. 147-165.
Portmann, J. P., 1956 - Pétrographie des formations glaciaires. Dissertation; Neuchatel.
Rapp, A., and S. Rudberg, 1960 - Recent periglacial phenomena in Sweden. Biuletyn Peryglacjalny, no. 8; p. 143-154.
Richmond, G. M., 1965 - Glaciation of the Rocky Mountains. in: Quaternary of the United States; p. 217-230. Princeton, New Jersey.
Russell, I. C., 1904 - Glaciers of North America. Gim and Co., Boston.
Stalker, A. Mac. S., 1955 - Beiseker, Alberta (surficial geology, map with marginal notes). Geol. Survey of Canada, Preliminary paper 55-7.
Stalker, A. Mac. S., 1957 - Surficial Geology, High River. Geol. Survey of Canada, Map 14-1957.
Stalker, A. Mac, S., 1960a - Ice-pressed drift forms and associated deposits in Alberta. Geol. Survey of Canada, Bull. No. 57.
Stalker, A. Mac. S., 1960b - Surficial geology of the Red Deer-Stettler map-area, Alberta. Geol. Survey of Canada, Memoir 306.
Stalker, A. Mac. S., 1962 - Surficial Geology - Lethbridge (east half). Geol. Survey of Canada, Map 41-1962.
Stalker, A. Mac. S., 1963 - Quaternary stratigraphy in southern Alberta. Geol. Survey of Canada, Paper 62-34.
Stalker, A. Mac. S., 1965a - Pleistocene Ice Surface, Cypress Hills area. A.S.P.G. 15th Ann. Field Conference, Guidebook; p. 116-130.
Stalker, A. Mac. S., 1965b - Surficial Geology - Bassano. Geol. Survey of Canada, Map 5-1965.
Stoltenberg, H., 1935 - Der Dauerfrostboden. Geol. Rundschau, Bd. 15; p. 412-423.
Svensson, H., 1964 - Traces of pingo-like frost mounds. Lund Studies in Geography, Ser. A, No. 30.
Tarr, R. S., and L. Martin, 1914 - Alaskan Glacier Studies. Nat. Geog. Soc., Washington.
Tauber, H., 1960a - Copenhagen natural radiocarbon measurements III. Radiocarbon, vol. 2; p. 5-11.
Tauber, H., 1960b - Copenhagen natural radiocarbon dates IV. Radiocarbon, vol. 2; p. 12-25.
Troll, C., 1944 - Strukturböden, Solifluktion und Frostklimate der Erde. Geol. Rundschau, Bd. 25; p. 545-694.
Vyalov, S. S., 1963 - Rheology of frozen soils. Proc. Permafrost International Conference, Indiana; p. 332-338.
Westgate, J., 1964 - The surficial geology of the Foremost/Cypress Hills area, Alberta, Canada, Ph.D. Thesis, University of Alberta (unpubl.).
Westgate, J., 1965 - The Pleistocene stratigraphy of the Foremost/Cypress Hills area, Alberta. A.S.P.G., 15th Annual Field Conference, Guide-Book; p. 85-111.
Wiegand, G., 1965 - Fossile Pingos in Mitteleuropa. Würzb. Geog. Abh., H. 16.
Williams, P. J., 1966 - Pore pressures at a penetrating frost line and their prediction. Geotechnique, Sept. 1966; p. 187-208.
Wirthmann, A., 1964 - Die Landformen des Edge-Insel in Südostspitsbergen. Ergebn. d. Staufferland Exped. 1959/1960, vol. 2
Woldstedt, P., 1954 - Das Eiszeitalter. Enke Verlag, Stuttgart.
