Characteristics of stone raw materials in medieval churches in Kołbaskowo commune
DOI:
https://doi.org/10.26485/AGL/2023/113/5Słowa kluczowe:
macroscopic petrographic analyses, erratics stones, churches, megalithic tombs, granitoids, gneissesAbstrakt
The article presents the characteristics of rock material used as a building material in medieval stone churches. Macroscopic petrographic analysis showed that the rock blocks used for the construction of medieval churches in the Kołbaskowo commune were generally made of material available on site. They were rocks originating from Fennoscandia but extracted from sediments deposited by ice sheets that had advanced in from the north. The obtained results were compared against macroscopic analyses of the petrographic composition of Scandinavian erratic boulders in the area and accumulations of raw material in megalithic objects. The results of petrographic observations made it possible to distinguish the basic types of rock materials used in the construction of the churches. The most commonly used materials were: granitoids, gneisses, rhyolithoids, sandstones and quartzites. All the churches built in the 13th century within what is today Kołbaskowo commune show a predominance of granitoids.
Bibliografia
Bartz W., Chachlikowski P., Kukuła, A., Matusiak‐Małek M., Mazurek H. 2023. Provenance studies of basaltic tools from the Polish Lowlands in the light of geochemical and mineralogical studies. Archaeometry: 1-29.
Brink K. 2015. The funnel beaker landscape of Vintrie-Svågertorp, Southwest Scania, Sweden. Lund Archaeological Review 21: 21-38.
Chachlikowski P. 2013. Surowce eratyczne w kamieniarstwie społeczeństw wczesnoagrarnych Niżu Polskiego (IV–III tys. przed Ch.). Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Poznań.
Czebreszuk J. 2009. Zarys pradziejowych przemian krajobrazu kulturowego na Nizinie Wielkopolsko-Kujawskiej. In: I. Hildebrandt-Radke, J. Jasiewicz, M. Lutyńska (eds) Zapis działalności człowieka w środowisku przyrodniczym. Bogucki Wyd. Naukowe, Poznań: 36-39.
Czubla P. 2001. Eratyki fennoskandzkie w utworach czwartorzędowych Polski środkowej i ich znaczenie stratygraficzne. Acta Geographica Lodziensia 80: 1-174.
Czubla P., Forysiak J. 2004. Pozycja stratygraficzna glin morenowych w odkrywce „Smulsko” (KWB „Adamów”) w świetle analiz petrograficznych. Przegląd Geologiczny 52(7): 574-578.
Czubla P., Gałązka D., Górska M. 2006. Eratyki przewodnie w glinach morenowych Polski. Przegląd Geologiczny 54(4): 352-362.
Czubla P., Forysiak J., Petera-Zganiacz J. 2010. Lithological and petrographic features of tills in the Koźmin region and their value for stratigraphical interpretation of glacial Lake Koźmin deposits, Central Poland. Geologija 52(1/4): 1-8.
Dziewanowski M. 2011. Stan badań nad przemysłem środkowo-późnoneolitycznym na Pomorzu Zachodnim. Acta Universitatis Lodziensis. Folia Archaeologica 28: 25-56.
Dziewanowski M. 2014. Stan badań nad produkcją narzędzi wielościennych w okresie funkcjonowania kultury pucharów lejkowatych na Pomorzu Zachodnim. Fontes Archaeologici Posnanienses 50(2): 163-183.
Dziewanowski M. 2015. Podsumowanie badań zrealizowanych na terenie Gminy Kołbaskowo w latach 2011–2013. Przyczynek do studiów mikroregionalnych Wzniesień Szczecińskich. In: A. Janowski, K. Kowalski, B. Rogalski, S. Słowiński (eds) XIX Sesja Pomorzoznawcza, Szczecin: 11-30.
Dziewanowski M., Pyżewicz K. 2016. Wyniki badań na osadzie kultury pucharów lejkowatych na stanowisku nr 4 w Mierzynie, gmina Dobra Szczecińska i ich znaczenie dla wiedzy o środkowym neolicie Dolnego Nadodrza. Folia Praehistorica Posnaniensia 21: 83-122.
Górska M. 2003. Analiza petrograficzna narzutniaków skandynawskich. In: M. Harasimiuk, S. Terpiłowski (eds) Analizy sedymentologiczne osadów glacigenicznych. Wyd. Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie, Lublin: 23-31.
Górska-Zabielska M. 2008. Obszary macierzyste skandynawskich eratyków przewodnich osadów ostatniego zlodowacenia północno-zachodniej Polski i północno-wschodnich Niemiec. Geologos 14(2): 177-194.
Górska-Zabielska M. 2010. Analiza petrograficzna osadów glacjalnych: zarys problematyki. Landform Analysis 12: 49-70.
Górska-Zabielska M. 2016. O niektórych zasobach geoturystycznych planowanego geoparku Kraina Polodowcowa nad Odrą. In: Z. Młynarczyk, A. Zajadacz (eds) Uwarunkowania i plany rozwoju turystyki. Turystyka przyrodnicza i uwarunkowania jej rozwoju. Turystyka i Rekreacja – Studia i Prace 18. Bogucki Wyd. Naukowe, Poznań: 9-26.
Górska-Zabielska M. 2017. Analiza petrograficzna głazów narzutowych w grobowcu megalitycznym w Kierzkowie. In: Ł. Pospieszy, I. Sobkowiak-Tabaka, S. Nowaczyk (eds) Megalityczny Grobowiec Kultury Amfor Kulistych z Kierzkowa na Pałukach. Milczący Świadek Kultu Przodków w Epoce Kamienia. Wyd. Biskupin, Biskupin: 81-113.
Górska-Zabielska M., Pisarska-Jamroży M. 2008. Zróżnicowanie petrograficzne plejstoceńskich osadów Pojezierza Myśliborskiego na przykładzie żwirów z Chełma Górnego i Cedyni. Przegląd Geologiczny 56(4): 317-321.
Gunia P. 2000. Nephrite from South-Western Poland as potential raw material of the European Neolithic artefacts. Krystalinikum 26: 167-171.
Janisio-Pawłowska D. 2011. Początki świątyni chrześcijańskiej na Pomorzu Zachodnim. Przestrzeń i Forma 15: 425-440.
Jankowska D. 2005. O pochodzeniu pomorskich grobowców bezkomorowych kultury pucharów lejkowatych. Folia Praehistorica Posnaniensia (13¬–14): 133-145
Kondracki J. 2002. Geografia regionalna Polski. Wyd. Naukowe PWN, Warszawa.
Król D. 2016. Cmentarzyska z grobowcami bezkomorowymi: grupa wschodnia i południowo-wschodnia kultury pucharów lejkowatych. Zróżnicowanie, datowanie i geneza (PhD Thesis). University of Rzeszów, Rzeszów.
Lityński J. 2018. Zróżnicowanie petrograficzne otoczaków występujących na odcinku plażowym pomiędzy Międzyzdrojami a Wisełką (Master Thesis). University of Szczecin, Szczecin.
Łuczak M. 2013. Gotyckie Kościoły Gminy Kołbaskowo. Wyd. Zapol Sp.j. Dmochowski-Sobczyk, Szczecin.
Manecki A., Muszyński M. 2008. Przewodnik do petrografii. Wyd. AGH, Kraków.
Map Service [Internet service of web maps]. 2023. Tourist map of Kołbaskowo commune. Online: https://pl.mapy.cz/turisticka?q=gmina%20ko%C5%82baskowo&source=osm&id=1131219966ds=2&x=14.3482351&y=53.3525173&z=11 (accessed: 19.09.2023)
Matuszewska A. 2023. Odkryć to, co pozornie znane: megality Pomorza Zachodniego. Rozprawy i Studia – Uniwersytet Szczeciński 1255.
Matuszewska A., Szydłowski M. 2012. Megality Pomorza Zachodniego. Na tropie budowniczych tajemniczych grobowców z epoki kamienia. Wyd. Zapol Sp.j. Dmochowski-Sobczyk, Szczecin.
Mrozek M. 2005. Surowce skalne romańskiej kolegiaty w Kruszwicy. Studia Lednickie 8: 275-282.
Pawlikowski M., Jaranowski M., Papiernik P. 2020. Study on boulders of megalith 3 at the Wietrzychowice site (Central Poland). Acta Geographica Lodziensia 110: 137-147.
Piotrowski A. 2015. Objaśnienia do Szczegółowej mapy geologicznej Polski w skali 1:50000, arkusz Dołuje (227). Państwowy Instytut Geologiczny – Państwowy Instytut Badawczy, Warszawa.
Płotkowiak M. 2019. Rural churches in the Great Szczecin area – an attempt of resource cha-racteristic. Przestrzeń i Forma 38: 245-266.
Przybyła B. 2020. Konstrukcje megalityczne w dorzeczu środkowej Regi. Badania nieinwazyjne w latach 2015–2017. Materiały Zachodniopomorskie 16: 37-79.
Schuldt E. 1974. Die Nekropole von Wollschow, Kreis Pasewalk, und das Problem der neolithischen Steinkisten in Mecklenburg. Bodendenkmalpflege in Mecklenburg, Jahrbuch: 77-144.
Siuchniński K. 1958. Dotychczasowe wyniki badań na osadzie kultury pucharów lejkowatych w Ustowie, pow. Szczecin. Materiały Zachodniopomorskie 4: 17-41.
Skoczylas J. 1990. Użytkowanie surowców skalnych we wczesnym średniowieczu w północno-zachodniej Polsce. Zeszyty Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu – Seria Geologia 12.
Skoczylas J. 1995. Wykorzystanie surowców skalnych we wczesnośredniowiecznej architekturze monumentalnej Wielkopolski. Ochrona Zabytków 1: 73-76.
Skoczylas J. 2009. Romańskie kamienne kościoły w Lubiniu trwałą formą zapisu działalności człowieka. In: I. Hildebrandt-Radke, J. Jasiewicz, M. Lutyńska (eds) Zapis działalności człowieka w środowisku przyrodniczym. Bogucki Wyd. Naukowe, Poznań: 103-106.
Szydłowski M. 2017. Użytkowanie surowców skalnych na obszarach poglacjalnych Polski w neolicie i początkach epoki brązu. The Early Bronze Age Publishing, Gdańsk.
Świechowski Z. 1950. Architektura granitowa Pomorza Zachodniego w XIII wieku. Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk, Poznań.
Wiślański T. 1977. Bezkomorowy grobowiec megalityczny (tzw. kujawski) w Krępcewie nad Iną, stan. 4, gm. Kolin, woj. Szczecin. Sprawozdania Archeologiczne 29: 83-100.
Pobrania
Opublikowane
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2023 Łódzkie Towarzystwo Naukowe
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
